Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół katedralny pw. św. Jana Chrzciciela - Zabytek.pl

kościół katedralny pw. św. Jana Chrzciciela


kościół 1460 - 1495 Przemyśl

Adres
Przemyśl, Plac Katedralny 1

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. Przemyśl, gm. Przemyśl

Zespół kościoła i dzwonnicy katedralnej jest bardzo wartościowym przykładem architektury sakralnej kształtowanej na przestrzeni wieków, świadectwem nawarstwień wielu stylów i tendencji artystycznych.

Ma on duże wartości artystyczne, historyczne i krajobrazowe. Jest skarbnicą dzieł wielu uznanych artystów i architektów oraz obiektem związanym z wieloma wybitnymi osobami, m.in. św. Józefem Sebastianem Pelczarem.

Historia

Katedra w obecnym miejscu była budowana w latach 1465-1490. Zniszczona w 1495 r. (pożar) i w 1498 r. (najazd Wołochów). Następnie odbudowywana do ok. 1550 roku. W 4 ćw. XVI w. rozbudowana o kaplicę św. Tomasza (ob. Drohojowskich). Kolejne prace przeprowadzono w latach 1725-33 - gruntowna modernizacja świątyni za bpa Aleksandra Antoniego Fredry (korpus przekształcono na późnobarokową pseudohalę, obniżono nawy boczne, nowa fasada, zamurowano gotyckie okna prezbiterium, dobudowano kaplicę Fredry; ufundowano nowe barokowe wyposażenie). W 1733 r. katastrofa budowlana - zawalenie się sklepienia nawy głównej. Odbudowa po 1733 r. W latach 1759-1764 w miejscu drewnianej dzwonnicy-wieży wybudowano murowaną. Od 1883 r. rozpoczęto następną modernizację, którą prowadzono w dwóch etapach: pierwszą wg projektów Tomasza Prylińskiego i Michała Zajączkowskiego, zakończoną pod k. XIX wieku. W jej wyniku m.in. regotyzacja prezbiterium, nowa więźba, pn. klatka schodowa, witraże firmy Karl Geyling wg proj. Jana Matejki, wyposażenie prezbiterium wykonane przez Ferdynanda Majerskiego. Drugi etap, który zaprojektował i prowadził w latach 1900-1913 Stanisław Majerski, obejmował m.in. wykonanie neobarokowej fasady, nowych krucht bocznych. W tym czasie powstało malarstwo ścienne autorstwa Tadeusza Popiela we współpracy z Marcelim Harasimowiczem. W 1907 r. dzwonnica została podwyższona i przebudowana w stylu neobarokowym. W 1935 r. Kazimierz Maria Osiński przeprowadził restaurację dzwonnicy, wraz z jej wzmocnieniem poprzez zastosowanie wewnątrz konstrukcji żelbetowej. Kościół został uszkodzony w 1941 r. Zniszczone witraże odtworzono w 1957 r., a sygnaturkę w 1985 roku. Od 1992 r. pełni funkcję archikatedry. W latach 1995-99 przeprowadzono prace remontowo-konserwatorskie m.in. elewacji i części wyposażenia. W bieżącym roku (2014) ukończono remont i adaptację na cele turystyczne krucht znajdujących się pod kościołem. Dzwonnica po ostatnim remoncie została zaadaptowana na funkcję turystyczną (punkt widokowy).

Opis

Zespół katedralny, w skład którego wchodzi kościół i dzwonnica, został zlokalizowany na południowym-zachodzie i powyżej Rynku, połowie drogi z Rynku na Zamek. Kompleks znajduje się w centrum pl. Katedralnego, otoczony zabudową związaną głównie z kościołem rzym.-kat. (m.in. od pn. zespół pałacu biskupiego). Świątynia jest orientowana, z odchyleniem osi w kierunku północno-wschodnim. Na północny-wschód, w odległości ok. 6 m od prezbiterium założona jest dzwonnica, o osi także odchylonej w kierunku północno-wschodnim.

Kościół posiada cechy gotyckie, neogotyckie, barokowe i neobarokowe. Świątynia o trójnawowym, czteroprzęsłowym korpusie, rozszerzającym się w kierunku wsch., poprzedzonym kruchtą o szerokości nawy głównej. Po bokach wsch. przęseł dostawione centralne kaplice: północna owalna (Drohojowskich), północna ośmioboczna (Fredry). Prezbiterium na przedłużeniu nawy głównej, trójprzęsłowe zakończone trójboczną absydą. Jego oś jest delikatnie odchylona na północ względem nawy głównej. Po pn. stronie prezbiterium pomieszczenia pomocnicze z dwiema okrągłymi klatkami schodowymi. Od wsch., pomiędzy korpusem a kaplicami, dostawione przedsionki. Katedra jest świątynią pseudohalową. Jej monumentalna bryła o charakterze horyzontalnym składa się ze zwartej bryły korpusu, prezbiterium, dwukondygnacyjnej zakrystii oraz addycyjnych brył kaplic, kruchty i przedsionków. Nawa główna i prezbiterium kryte wspólnym dachem dwuspadowym przechodzącym w wielopołaciowy, z masywną sygnaturką. Pulpitowe dachy wysokich naw bocznych rozpoczynają się pod gzymsem podokapowym nawy głównej. Niewiele niższa od naw bocznych i podobnie przekryta jest zakrystia z wtopioną w nią wieżyczką klatki schodowej. Frontowa kruchta jest dwukondygnacyjna. Niewysokie kaplice przekryte są kopułami z latarniami, towarzyszą im niewielkie przedsionki o dachach pulpitowych. Kościół powstał z kamienia i cegły, a jego ściany zostały częściowo otynkowane, a częściowo oblicowane kamieniem. Elewacja frontowa (zachodnia) poprzedzona kruchtą, oba elementy dzielone zdwojonymi pilastrami, gierowanymi belkowaniami. W portalu kruchty herb św. bpa Józefa Sebastiana Pelczara. Kruchtę wieńczy balustrada z centralnym tympanonem z kartuszem (REST. 1913). Elewację frontową charakteryzują m.in. trzy nisze z rzeźbami. Dwie umieszczone po bokach centralnego okna (rzeźby Matki Boskiej i św. Michała Archanioła) i jedna (rzeźba Chrystusa) na osi trójkątnego, ograniczonego spływami szczytu. Na osi elewacji, na poziomie belkowania umieszczony herb bpa Aleksandra Fredy, a poniżej niego data: 1730. Elewacje boczne oszkarpowane, dekorowane gzymsami, opaskami okiennymi z muszlowymi kluczami. Dekoracyjne szczyty bocznych krucht z niszami, z rzeźbami (w pn. Jezusa, pd. Marii). Otwory prezbiterium ozdobione neogotyckimi maswerkami. Na południowej ścianie prezbiterium płaskorzeźba upamiętniająca rocznicę bitwy pod Grunwaldem (1910 r. proj. Jan Raszka) w rozbudowanej neogotyckiej ramie. Na elewacji prezbiterium (na osi, nad otworem okiennym) umieszczone także trzy płaskorzeźbione herby biskupów przemyskich. Interesującym jest umieszczenie płaskorzeźbionego portretu Ferdynanda Majerskiego, w zwieńczeniu elewacji zakrystii. Nawa główna kościoła została przekryta sklepieniem krzyżowym na gurtach spływających na masywne filary odgradzające nawę główną od bocznych. Filary dekorowane parami pilastrów i fragmentarycznym belkowaniem. Nawa otwarta na boczne wysokimi arkadami; w jej zach. części masywny, murowany chór muzyczny. Prezbiterium wydzielone ostrołukową tęczą. Wejścia do bocznych kaplic obramione, rozbudowanymi architektonicznymi portalami o dekoracji rzeźbiarskiej i sztukatorskiej. W prezbiterium neogotycki portal do zakrystii. Wystrój wnętrza stanowi neogotyckie prezbiterium: ołtarz główny (proj. T. Pryliński, płaskorzeźba Zygmunt Langman), bogato rzeźbione stalle, tron itd. Zabytki zdobiące wnętrza naw mają w większości charakter barokowy (np. dzieła Thomasa Huttera w obu kaplicach) lub neobarokowy (np. komplet ołtarzy w nawach dzieło Ferdynanda Majerskiego). Należy zwrócić uwagę na płytę nagrobną bpa Jana Dziaduskiego (1559), renesansowy nagrobek Jana i Anny Fredrów (ok. 1622), barokowy wystrój kaplicy Fredry i kaplicy Drohojowskich. W kryptach ekspozycja funeralna związana z pochówkami m.in. biskupów przemyskich. Ściany katedry dekorują malowidła ścienne zarówno gotyckie, wczesnorenesansowe, a głównie autorstwa Tadeusza Popiela. W kaplicy Drohojowskich rokokowe zapewne Stanisława Stroińskiego, w kaplicy Fredry m.in. późnobarokowe Karola de Prevo.

Dzwonnica-wieża neobarokowa. Wybudowana na planie kwadratu, o wysokiej trójkondygnacyjnej bryle, przekrytej wyniosłym hełmem w formie zdwojonej latarni. Na kamiennym fundamencie, murowana z cegły, obustronnie tynkowana. Wewnątrz wtórna konstrukcja żelbetowa. Elewacje wieży o wklęsłych ścianach i zaoblonych narożnikach. Dekoracja architektoniczna jest stopniowana od skromnej kondygnacji przyziemia, do bogato dekorowanej trzeciej kondygnacji. W drugiej kondygnacji umieszczono herby: bpa Józefa Sebastiana Pelczara, Kurii, Polski i Przemyśla. Trzecia kondygnacja na wysokim cokole, o zdwojonych pilastrach po bokach. Na narożnych postumentach rzeźby: Matka Boska Łaskawa, Chrystus z krzyżem, św. Stanisław bp, św. Józef wykonane w warsztacie Ferdynanda Majerskiego przez Jana Tracza. Półkoliście gierowany gzyms koronujący mieści w centrum tarcze zegarowe. We wnętrzu ramowa konstrukcja żelbetowa, połączona z klatką schodową. Zachowana drewniana konstrukcja na dzwony (1. barokowy z 1766 r. dwa z 1927, odlewnia Braci Felczyńskich w Przemyślu).

Obiekt dostępny. Ewentualna możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym. Dzwonnica i krypty mają wyznaczone godziny udostępniania.

Oprac. Beata Kuman, 20.12.2014 r.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Jarosław Bochyński (JB).

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_BK.40241, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_BK.200844