Historia

Najwcześniejsze informacje dotyczące parafii w Proszowicach pochodzą z I poł. XIII w., parafia istniała prawdopodobnie już ok. 1240 r. Osada i parafia rozwijały się najpierw pod patronatem książęcym, potem królewskim. Obecny kościół, jako trzeci w tym samym miejscu, został wybudowany ok. poł. XV w. W 1453 r. Jan Długosz napisał, że Proszowice miały nową, murowaną świątynię i porównywał ją z najpiękniejszymi ówczesnymi kościołami Krakowa. W 1550 r. król Zygmunt Stary oddał kościół i parafię pod opiekę Akademii Krakowskiej (trwała ona do 1819 r.) Odtąd proboszczami w Proszowicach byli profesorowie i rektorzy tej uczelni, między innymi: Jan z Oświęcimia, Jakub Uchański (późniejszy biskup i prymas Polski). W czasie sejmiku w 1595 r. (sejmiki województwa krakowskiego odbywały się w Proszowicach od 1490 r.) doszło do rozlewu krwi w świątyni i musiała ona być na nowo konsekrowana. Świątynia ucierpiała podczas trzęsienia ziemi w 1786 r. i pod koniec XVIII w. była w złym stanie. W 1824 r. w czasie majowej burzy runęła ściana szczytowa już wcześniej spękanego kościoła i zawaliło się gotyckie sklepienie. Odbudowa świątyni trwała 12 lat i zmieniła jego pierwotną bryłę. Korpus świątyni od zachodu został znacznie skrócony (o jedno przęsło), na miejscu zniszczonego sklepienia krzyżowo – żebrowego powstał drewniany sufit. W 1914 r., w czasie I wojny światowej, kościół ponownie zawalił się i spalił nieomal doszczętnie. Odbudowa była możliwa dzięki inż. Józefowi Kleszczyńskiemu, dziedzicowi z Jakubowic, który stanął na czele komitetu odbudowy i własnym majątkiem poręczył pożyczkę na odbudowę kościoła. W ciągu kolejnych lat, powstał wystrój wnętrza kościoła, zachowany do dnia dzisiejszego. Poszerzono także cmentarz wokół kościoła wykonując mur oporowy od strony ul. Ojca Rafała. Dzwonnica zniszczona w czasie II wojny światowej, została zbudowana w latach 1946-48. W latach 1990-98 dokonano umocnienia murów kościoła, remontu dachu i przykrycia dachu kościoła i plebanii, konserwacji i złocenie ołtarza głównego i przeprowadzono prace przy konserwacji polichromii.

Opis

Kościół parafialny (parafia pw. Wniebowzięcia NMP) pw. NMP i św. Jana Chrzciciela w Proszowicach stoi przy rynku, w pd. części pierzei wschodniej. Obok kościoła, na pn. – zach. Od fasady stoi dzwonnica. Kościół jest świątynią orientowaną, zbudowaną z cegły, w stylu gotyckim i neogotyckim. Korpus stanowi trójnawowa hala, wydłużone prezbiterium jest zamknięte wielobocznie. Przy prezbiterium, od pn. znajduje się kaplica św. Teresy (dawna zakrystia) z kruchtą. Przy korpusie świątyni, od pn. usytuowane są  dawny skarbiec, zakrystia, kaplica św. Barbary, zwaną dawniej Kowalską, z kruchtą w przyziemiu. Fasada została zbudowana w stylu neogotyckim w l. 1824-36, nawy zostały wydzielone kolumnami i nakryte wraz z prezbiterium stropem. Arkada tęczowa jest ostrołukowa z belką z krucyfiksem z datami: 1718, 1874, 1930. Malowidła ścienne pochodzą z lat 1914-24, a witraże wg. projektu Jana Bukowskiego zostały wykonane w l. 30. XX w.  Kruchta od południa i kaplica św. Barbary od północy, posiadają gotyckie sklepienia krzyżowo-żebrowe oparte na maswerkowych wspornikach. Ołtarz główny w typie edikuli z 1634 r., został wykonany przez rzeźbiarza krakowskiego Mikołaja Przybysławczyka i odnowiony po zniszczeniach kościoła w 1914 r. W polu głównym znajduje się obraz Ukrzyżowanie z 1634 r. W kościele są jeszcze dwa barokowe ołtarze boczne (w dużym stopniu zrekonstruowane w latach 1933-34), południowy z poł. XVIII wieku z obrazem św. Anny Samotrzeciej (XVII wiek), północny z I poł. XVIII wieku z obrazem Matki Boskiej Łaskawej, namalowanym przez Józefa Pochwalskiego (1933 r., sukienka z ok. 1700 roku).  W świątyni znajdują się późnobarokowe stalle, przerabiane w XIX w., pięć gotyckich relikwiarzy hermowych i dwa późnogotyckie krucyfiksy z pocz. XVI w. Organy pochodzą z 1937 r. i zawierają elementy z XVII wieku.

Obiekt dostępny

Oprac. Tomasz Woźniak, OT NID w Krakowie, 04.05.2020 r.