historyczny zespół miasta - Zabytek.pl
Adres
Pilzno
Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. dębicki, gm. Pilzno - miasto
Historia
Kościół i klasztor augustianów w Pilźnie wzniesiony został przed 1410 r. Budynek klasztoru przylegający do kościoła od strony pd. przetrwał zaledwie do r. 1474, kiedy uległ całkowitemu zniszczeniu w pożarze. Kolejny budynek klasztorny, powstały za czasów Zygmunta Starego również uległ zniszczeniu w pocz. XVII w. Następny, skromny, drewniany budynek klasztorny wzniesiony staraniem przeora Michała Skotnickiego, powstał przed 1608 r. Gotycka budowla kościoła przetrwała w niezmienionej postaci do 1811 r., kiedy to strawił ją pożar, spłonął również budynek klasztoru. Prowizorycznie odbudowane po pożarze budynki były użytkowane przez Augustianów do 1840 r., kiedy zakonnicy zostali usunięci dekretem gubernatora. Ich miejsce mieli zająć Bonifratrzy z Zebrzydowic, lecz po ich rezygnacji sprowadzono do Pilzna Karmelitów. Rozpoczęli oni przebudowę kościoła, przekształcili jego wnętrze w stylu barokowym. W 1848 r. wybudowali nowy, murowany budynek klasztorny a elewacjom kościoła nadali stylistykę neoromańską. Prace trwały jeszcze kilka lat po następnym pożarze w 1865 r., kiedy do korpusu kościoła dobudowano wieżę oraz wykonano polichromię w jej wnętrzu i wykonano wyposażenie ruchome: ławy, konfesjonały, ambonę i część ołtarzy. Gruntowny remont kościoła miał miejsce w l. 1947-51, wstawiono witraże okienne, balaski i wykonano nową stolarkę. W l. 1970-85 przeprowadzono prace konserwatorskie przy ołtarzach a w l. 1991-93 wymieniono pokrycie dachu kościoła oraz konstrukcję i pokrycie hełmu wieży.
Opis
Zespół usytuowany jest we wschodniej części miasta lokacyjnego, na zakończeniu ulicy Karmelickiej, wychodzącej z rynku w kierunku zach., przy krawędzi skarpy miejskiej, w odległości ok. 80 m od rynku.
Kościół gotycki, przebudowany na barokowy, orientowany, usytuowany w pn. części zespołu, jednonawowy, z parą kaplic otwartych ku nawie, wybudowany został na rzucie prostokątna, z zakończonym trójbocznie prezbiterium tej szerokości co nawa, zakrystią po pn. stronie prezbiterium, wieżą po pn. stronie nawy, z kwadratową kruchtą w przyziemiu i niewielkim, prostokątnym przedsionkiem od zach., na osi nawy.
Dominantę bryły kościoła stanowi czterokondygnacyjna, prostopadłościenna wieża, przechodząca w ostatniej kondygnacji w graniastosłup ośmioboczny, nakryta dachem ostrosłupowym, ośmiopołaciowym. Nawa główna przekryta dachem dwuspadowym, z wieżyczką na sygnaturkę, przechodzącym nad prezbiterium w wielospadowy, nad kaplicą pd. hełm zwieńczony latarnią, na kaplicy pn. i zakrystii dach pulpitowy a nad kruchtą zadaszenie dwuspadowe. Ściany świątyni opięte są masywnymi szkarpami. Kościół wymurowano z cegły, dachy pokryto blachą miedzianą.
Elewacja frontowa jednoosiowa, ze szkarpami w narożach i wieżą dobudowaną od pn., zwieńczona jest szczytem z dekoracją neogotycką w postaci uskokowych arkad i krzyżem w kulminacji, z okulusem pośrodku i zamkniętym odcinkowo oknem w płaskim obramieniu poniżej. Niewielki przedsionek zwieńczony jest szczytem z kamiennym krzyżem. Kondygnacje wieży rozdzielone są gzymsami pośrednimi, okna podkreślone profilowanymi nadokiennikami a gzyms wieńczący podbudowany fryzem arkadowym. W elewacji pn. umieszczono dwa, półkoliście zamknięte okna a kaplicy, w pd. cztery okna w nawie i prezbiterium oraz dwa w kaplicy. We wnętrzu, w nawie i kaplicach sklepienia kolebkowe z lunetami, kaplice otwarte ku nawie parami arkad, późnorenesansowy ołtarz główny, barokowe i późnobarokowe ołtarze boczne i w kaplicach
Klasztor o cechach klasycystycznych, usytuowany jest na pd. od kościoła, w jego bezpośrednim sąsiedztwie, na krawędzi skarpy. Wybudowany został na rzucie prostokąta o trzytraktowym, korytarzowym układzie wnętrz, piętrowy, częściowo podpiwniczony, o prostopadłościennej bryle przekrytej dachem dwuspadowym. Budynek wymurowano z cegły z dodatkiem kamienia, dach pokryto blachą miedzianą. Elewacje symetryczne, dłuższe pięcioosiowe, krótsze trzyosiowe wyposażone są w bogaty detal architektoniczny: boniowane blendy w parterze ze ślepymi arkadami ukształtowanymi z profilowanego gzymsu, gzyms międzykondygnacyjny, rytm pilastrów na piętrze oraz gzyms wieńczący z belkowaniem. Oś fasady podkreślono parą półkolumn o kanelowanymch trzonach zwieńczonych głowicami z kulistymi nastawami a na piętrze zdwojonymi pilastrami oraz nadokiennikiem.
Obiekt częściowo dostępny dla zwiedzających. Kościół dostępny, teren klasztorny za klauzurą.
Oprac. Barbara Potera, OT NID w Rzeszowie, 21-10-2015 r.
Rodzaj: układ przestrzenny
Forma ochrony: Rejestr zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_ZE.4672