Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

cmentarz jeniecki z I wojny światowej - Zabytek.pl

cmentarz jeniecki z I wojny światowej


cmentarz 1914 - 1918 Piła

Adres
Piła

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. pilski, gm. Piła

Cmentarz jeniecki z okresu I wojny światowej - miejsce pochówku ponad trzech tysięcy jeńców wojennych - Rosjan, Polaków, Litwinów, Łotyszy, Żydów, Francuzów, Belgów i Anglików.

Jest jedną z trzech głównych nekropolii wojennych na terenie Piły. Na terenie cmentarza zachowały się trzy dawne pomniki upamiętniające zmarłych jeńców.

Historia

W okresie zaborów w Pile powołano pułk piechoty (1898 r.). W 1902 r. pilskiej jednostce nadano nazwę 6. Zachodniopomorski Pułk Piechoty nr 149. Z chwilą wybuchu I wojny światowej pułk został skierowany na front zach. do Francji, później - w 1915 r. - do Serbii, natomiast żołnierze kompanii wartowniczej objęli służbę w utworzonym latem 1914 r. obozie jenieckim. Pierwsi jeńcy z rosyjskiej armii pojawili się w Pile w sierpniu 1914 r. Obóz jeniecki założono po pd. stronie od szosy do Bydgoszczy, na placu ćwiczeń 149. Pułku. Początkowo był to niewielki plac, w miarę przybywania jeńców, teren obozu powiększano wznosząc nowe baraki. Całość otoczona była ogrodzeniem z drutu kolczastego i systemem wież strażniczych. W szczytowym momencie (1915 r.) przebywało tu blisko 45.000 jeńców, gł. Rosjan, Francuzów, Belgów i Anglików. Przy obozie znajdował się lazaret, pomimo to nie ustrzeżono się epidemii, które dziesiątkowały jeńców.

Pierwszy cmentarz jeniecki z okresu I wojny światowej powstał w Pile we wrześniu 1914. Usytuowany był za cmentarzem komunalnym, dziś nie ma po nim śladu. Drugi cmentarz, zwany cholerycznym powstał w grudniu (wg innych źródeł - w październiku) 1914 r. Trzeci, największy z pilskich cmentarzy jenieckich znajduje się w Pile - Leszkowie. Powstał on w sąsiedztwie obozu jenieckiego w 1915 r. W l. 1915-18 pochowano tu blisko 3 tys. jeńców: Rosjan, Polaków, Litwinów, Łotyszy, Żydów, Francuzów, Belgów i Anglików. Jeńcy umierali na tyfus, grypę i dyzenterię. Pierwotny wygląd nekropolii można odtworzyć na podstawie d. opisów. Cmentarz otoczony był drewnianym płotem, na jego teren prowadziła ozdobna brama zwieńczona krzyżem prawosławnym i dwoma krzyżami katolickimi (obecnie nie istnieje). W kwaterze grobów rosyjskich znajdowała się kaplica cmentarna zwieńczona cebulastą kopułą (wzniesiona w 1915 r., obecnie nie istnieje). Na pn. od kaplicy znajdował się obelisk w formie ostrosłupa zwieńczonego gwiazdą Dawida, poświęcony żołnierzom rosyjskim wyznania mojżeszowego (1915 r., obecnie nie istnieje). Nieco dalej wznosił się pomnik poświęcony Polakom, Litwinom i Łotyszom służącym w wojsku rosyjskim (1916 r., zachowany). Za wymienionym wyżej pomnikiem, na terenie kwatery żołnierzy rosyjskich wyznania muzułmańskiego znajdował się pomnik z tablicą inskrypcyjną w języku arabskim, zwieńczony kulą i półksiężycem (1916 r., obecnie nie istnieje). Bliżej wejścia, w pd.-zach. części cmentarza usytuowano pomnik żołnierzy rosyjskich wyznania ewangelickiego (zachowany). Niedaleko, na kwaterze żołnierzy francuskich i belgijskich znajdował się wspólny pomnik zwieńczony krzyżem (nie istnieje). Zachował się natomiast obelisk upamiętniający żołnierzy angielskich.

W okresie międzywojennym zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego (1919 r.) władze niemieckie zobowiązane były do opieki nad cmentarzami jenieckimi. W czasie II wojny światowej i podczas walk o Piłę w 1945 r. cmentarz nie uległ zniszczeniu. Po zakończeniu działań wojennych naprzeciw cmentarza jenieckiego założono cmentarz żołnierzy radzieckich i polskich poległych w okolicach Piły. W latach następnych cmentarz jeniecki ulegał postępującej dewastacji. Podczas przeprowadzonej w 1957 r. inwentaryzacji stwierdzono dużą liczbę brakujących krzyży i tablic. W l. sześćdziesiątych rozebrano płot i bramę. W 1984 r. przeprowadzono modernizację cmentarza. Na miejscu d. bramy ustawiono kompozycję z wapiennych bloków. Na miejscu d. kaplicy ustawiono pomnik poświecony pamięci wszystkich jeńców zmarłych w pilskim obozie.

Opis

Cmentarz jeniecki z okresu I wojny światowej usytuowany jest na pd.-wsch. od miasta, na równym, zalesionym terenie, w pobliżu podmiejskiej osady Leszków, po zach. stronie szosy z Płotek do Leszkowa i Kaliny. Przy wejściu ustawiono kompozycję z wapiennych blokow z wyrytą datą 1914-1918. Cmentarz o powierzchni 2,07 ha założony został na planie nieregularnego czworokąta, w układzie alejowo-kwaterowym. Czytelne są granice nekropolii oraz rzędowy układ nagrobków i mogił. Istniejący starodrzew obejmuje sosny, dęby oraz brzozy. W kwaterze trzeciej pochowani są żołnierze angielscy, w kwaterze ósmej - żołnierze francuscy i belgijscy. Pozostałe kwatery są miejscem spoczynku żołnierzy rosyjskich różnych wyznań. Na mogiłach zachowały się częściowo krzyże łacińskie i prawosławne, a także zrekonstruowane macewy i stele muzułmańskie. Z istniejących niegdyś pomników zachowały się trzy. Pierwszy z nich to pomnik w formie marmurowego krzyża na wysokim postumencie, otoczonego słupami połączonymi łańcuchami wychodzącymi z lwich paszcz. Upamiętnia on Polaków, Litwinow i Łotyszy - żołnierzy armii rosyjskiej. Kolejnym zachowanym pomnikiem jest usytuowany w pd.-zach. części cmentarza monument w kształcie piramidy z kamieni polnych, na szczycie której umieszczono głaz zwieńczony ażurowym krzyżem. Pomnik ten poświecony jest żołnierzom rosyjskim wyznania ewangelickiego. Trzeci pomnik to obelisk z czarnego marmuru, ozdobiony rytym krzyżem i motywem panoplii, poświecony pamięci żołnierzy angielskich.

Obiekt dostępny. W pobliżu przebiega szlak czerwony z Kaliny do Płotek oraz szlak czarny z centrum miasta do cmentarza.

oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 25-11-2015 r.

Rodzaj: cmentarz

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_CM.16204, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_CM.68939