Śródmiejskiej.

Historia

W dawnych czasach miejsce zajmowane obecnie przez arsenał należało do folwarku proboszczowskiego, którego grunty rozciągały się niemal w całej południowo-zachodniej części obecnego śródmieścia. Główna część zabudowań folwarcznych wznosiła się na boisku obecnego Zespołu Szkół Budowlanych, natomiast w interesującym nas rejonie znajdowała się proboszczowska owczarnia. Ten teren został zakupiony przez pruskie władze wojskowe, które w latach 1843-44 wzniosły do dziś zachowany gmach arsenału. Wówczas był on jednym z najbardziej okazałych budynków w mieście. Zaprojektował go ówczesny budowniczy miejski Wilhelm Ulbricht. Jest to budynek piętrowy, ceglany na planie prostokąta, podpiwniczony, nakryty dachem dwuspadowym. Jego skromne, wykonane z klinkieru elewacje, z łukowymi otworami okiennymi i drzwiowymi oraz wieńczącym je gzymsem kostkowym nawiązują do tzw. Rundbogenstil (stylu arkadowego). Styl ten, popularny wówczas w architekturze niemieckiej, odwoływał się głównie do form romanizmu i wczesnego renesansu włoskiego, a jego nazwa pochodzi od często w nim stosowanych półkolistych łuków. Warto dodać, że zbrojownia o niemal identycznej architekturze powstała w tym samym czasie w Szczecinku.

Na początku XX w. w budynku umieszczono okręgowe dowództwo i skład broni Landwehr (Obrony Krajowej) dla obszaru powiatu chodzieskiego, do którego Piła należała do 1914 r. Formacja ta, w Polsce częściej nazywana Landwerą, w Prusach została utworzona w 1813 r. Było to wojsko zapasowe, do którego powoływano osoby podległe obowiązkowi wojskowemu w wieku 27-39 lat, po odbytej przez nie służby wojskowej i kilkuletnim pobycie w rezerwie (tzw. rezerwa I kolejności). Na wojnie jednostki Landwery wykonywały zadania pomocnicze na froncie lub pełniły służbę garnizonową. W razie wojny pilscy rezerwiści od 1843 r. mieli zostać powołani do III batalionu, a od 1868 r. do II batalionu 3 Pomorskiego Pułku Landwery nr 14. Przez krótki czas, w latach 1859-60 w naszym mieście stacjonował batalion szkoleniowy tego pułku. Wiadomo, że pilscy landwerzyści brali udział w tłumieniu powstania wielkopolskiego w 1848 r. oraz w wojnie francusko-pruskiej w latach 1870-71. W tej wojnie szczególnie zasłużyli się podczas szturmu na francuską twierdzę Danjoutin, w czasie którego poległo 85 ludzi. 19 marca 1871 roku II batalion powrócił do Piły, hucznie witany przez mieszkańców miasta. Pomieszczenia arsenału posłużyły wówczas jako kwatera dla całej jednostki – 49 podoficerów i 620 żołnierzy.

Początkowo otoczenie arsenału stanowiły w większości pola i ogrody oraz nieliczne, w większości parterowe domy. Przebiegała tędy droga w kierunku Poznania, przy samym arsenale zakręcająca pod kątem prostym w kierunku wschodnim (obecne ulice Śródmiejska i 1 Maja). Dopiero w drugiej połowie XIX wieku odcinek przy zbrojowni (odpowiadający dzisiejszej ul. 1 Maja) rozpoczęto zabudowywać kamienicami. Wówczas od niemieckiej nazwy arsenału (Zeughaus) otrzymał on nazwę Zeughausstraße. Obecna ulica Buczka wtedy jeszcze nie istniała. Zabudowa zachodniej strony Posener Straße (ul. Śródmiejska) dochodziła aż do samego arsenału, który od północnego zachodu stykał się z piętrowym budynkiem, w którym mieścił się hotel Hilla, często goszczący oficerów Landwery. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku wyburzono hotel i wytyczono w jego miejscu ulicę. W 1881 r. część pomieszczeń arsenału została przystosowana na koszary dla landwerzystów. 11 lutego 1888 r. ostatecznie ustaliła się oficjalna nazwa instytucji mieszczącej się w budynku – Königliche Bezirkskommando Schneidemühl (Królewska Komenda Okręgowa Piła), która obowiązywała aż do końca I wojny światowej.

Karl Boese wymienia kilku dowódców komendy: 1844 – mjr von Naß; 1847 – mjr von Griesheim; 1860-65 – ppłk von Foller; 1869-79 – mjr w stanie spoczynku von Boetticher; 1879-87 – mjr w stanie spoczynku Denk; od 1887 – mjr w stanie spoczynku Hoffmann.

Opis

Na początku XX wieku powiększono go od strony zachodniej, gdzie na wąskiej przestrzeni między arsenałem a sąsiednią kamienicą dobudowano jednoosiowy piętrowy łącznik, który od starszej części odróżnia się większymi oknami. Od strony podwórza natomiast arsenał zyskał dodatkową trzecią kondygnację. Już w okresie międzywojennym nad wspomnianym łącznikiem od zachodu nadbudowano drugie piętro. Przed 1945 r. elewacja arsenału była malowniczo porośnięta dzikim winem. Landwera została zlikwidowana w 1919 r. na podstawie artykułu 173 Traktatu Wersalskiego. W tym samym roku zmieniło się przeznaczenie gmachu przy Zeughausstraße 1. Jego właścicielem stało się Ministerstwo Pracy, które utworzyło tu Urząd Zaopatrzenia (Versorgungsamt).

Oprac. Krzysztof Świniarski