Historia

Najstarsza wzmianka źródłowa dotycząca Ożarowa pochodzi z 1381 r., zamieszczona została w akcie lokacyjnym Wierzbia. Ożarów był wówczas własnością książęcą. Informacje o istnieniu w miejscowości parafii pochodzą z 1440 r. W połowie XV w. Ożarów staje się wsią szlachecką. W 1458 r. jej właścicielem był Jan Mężyk z Dąbrowy. Prawdopodobnie było to gniazdo rodowe Ożarowskich herbu Rawicz. W 1500 r. jako właścicielka wsi wymieniana jest Jadwiga Żychlińska herbu Szeliga, z Zagórzyna, żona wojewody kaliskiego M. Lubrańskiego. W połowie XVI w. dobra ożarowskie w wianie otrzymała ich córka Anna Lubrańska, żona Mikołaja Rusockiego h. Korab. Sto lat później właścicielami Ożarowa byli Grodziccy h. Łada, następnie Tymińscy h. Nałęcz, którzy w 1669 r. sprzedali dobra Kuleszom h. Ślepowron. Od ok. 1740 r. Ożarów jest własnością Władysława Bartochowskiego h. Rola, skarbnika sieradzkiego, łowczego i kasztelana wieluńskiego. I z nim należy wiązać powstanie alkieżowego dworu. 

Wskazuje na to data budowy dworu wyryta na belce stropowej w sali kominkowej - rok 1757 oraz inicjały L. R. ( odczytane jako Ladislaus Rola). Bartochowski był również fundatorem miejscowego kościoła pochodzącego z lat 1742-1752 (kościół spłonął w 1914 roku). 

W czasie budowy dworu założono również park. Najstarsze nasadzenia znajdują się w zachodniej części obecnego założenia. Do parku przylegał ogród mieszany warzywno-kwiatowy otoczony drzewostanem. Po śmierci Bartochowskiego w 1779 r. posiadłość odziedziczył jego syn Wojciech, podczaszy wieluński.

Z 1802 r. pochodzi zachowany plan sytuacyjny zespołu. Widoczna na nim jest wydzielona część dziedzińca z dwoma budynkami narożnymi, które łączy ogrodzenie z bramą wjazdową na osi głównej. Prawdopodobnie było to pierwszy etap realizacji, której celem było dążenie do uformowania większego, reprezentacyjnego założenia. Drugie podwórze zlokalizowane było po drugiej stronie drogi, a zwartą zabudowę rozmieszczono na planie podkowy, z szerokimi otwarciami w kierunku zachodnim. 

Dokładny wykaz obiektów w zespole dworsko-parkowo-folwarcznym Ożarów wymienia się w inwentarzu sporządzonym w 1821 roku, w związku ze śmiercią Anny z Walewskich Bartochowskiej i przejęciem dóbr przez jej dwóch synów Stanisława i Kazimierza. W 1832 r. bracia sprzedali dobra siostrzeńcowi Ignacemu Bądkowskiemu. Zapewne około poł. XIX w. narożne alkierze zachodnie przerobiono na zdecydowanie większe przybudówki. W rękach Bąkowskich Ożarów pozostał do 1881 r. W tym roku dobra sprzedane zostały Wiktorowi Marężowi, który w rok później odsprzedał je dalej Henrykowi Meske (Metzke). Za czasów tego właściciela założony został parku krajobrazowego, który dotrwał do czasów współczesnych.

Niezadrzewione powierzchnie trawiaste obsadzono drzewami owocowymi. Zapewne w końcu XIX w. wzniesiona została oficyna piętrowa, usytuowana przy głównym wjeździe do parku, a także dom mieszkalny woźnicy i korbowego. Cegłę na wznoszone wówczas obiekty brano z pobliskiej, własnej cegielni założonej w 1910 r. Obok cegielni znajdował się również należący do dworu tartak. Obie „fabryki” napędzane były ze wspólnej parowej lokomobili. 

Z lat 20. XX w. pochodzi budynek administracyjny – kantor, zlokalizowany przy dworze. Zdobiący go detal architektoniczny nawiązuje do rozwiązań zastosowanych przy elewacjach lamusa i domu włodarza. W rękach rodziny Meske majątek pozostawał do 1945 r. Po przejęciu przez Skarb Państwa, został częściowo rozparcelowany. We dworze zlokalizowano szkołę rolniczą. Park przejęło Nadleśnictwo Cisowa. Dziedziniec gospodarczy folwarku w latach 70. XX wieku należał do PGR Czarnożyły, w tym czasie też dwór stał się siedzibą Muzeum Ziemi Wieluńskiej i otwarto w nim Muzeum Wnętrz Dworskich. 

W latach 60. XX w. rozebrano stodoły i spichlerz, później również dom dla służby i pracowników folwarcznych. W latach 1970 – 80 przeprowadzono remont dworu, polegający na rekonstrukcji części drewnianej. Zachowano fragmenty murów wewnętrznych, fundamenty. W tym czasie również przeprowadzono rewaloryzację terenu parku, zaprojektowano ogrodzenie z nową bramą wjazdową, a także układ ścieżek.

Opis

Zespół dworsko – parkowy znajduje się w południowo-zachodniej części wsi, po zachodniej stronie szosy biegnącej z Mokrska do Wierzbia. Położony jest na zboczu łagodnego wzniesienia wchodzącego w skład Pagórków Ożarowskich. W kulminacyjnym punkcie wzniesienia usytuowany jest dwór, stojący frontem na wschód. Za dworem w kierunku zachodnim, spadek terenu wykorzystano dla tarasowego ukształtowania parku schodzącego ku dwom stawom usytuowanym jeden za drugim na osi poprzecznej od osi dworu.

Park o powierzchni ponad 4 ha stanowi północną część założenia. Od strony południowej sąsiaduje z podwórzem folwarcznym. Obrys parku wraz z silnie przekształconym trójkątnym członem wschodnim zamyka się w formalnie zbliżonej do L. Granicę północno-wschodnią parku wytycza szosa asfaltowa biegnąca przez wieś. Odcinek wschodniego obrzeża parku (przy szosie) otoczony jest wysokim murem zbudowanym z cegły, rudy darniowej i kamienia wapiennego. Od strony wschodniej teren ogrodzony jest drewnianym parkanem z takąż bramą. Od dworu do bramy biegnie aleja z zachowanym wielogatunkowym drzewostanem. Przed dworem zrekonstruowano kolisty podjazd. Na południowy zachód od dworu znajduje się trójkondygnacyjna oficyna mieszkalna. Usytuowano ją na garbie terenu opadającego w kierunku zachodnim. Budynek jest wzniesiony na planie prostokąta zbliżonego do kwadratu, murowany, kryty dachem dwuspadowym, o okapach znacznie wysuniętych przed lico elewacji. Oficyna jest gładko tynkowana. Element dekoracyjny jej fasad stanowią ceglane okładziny umieszczonej wokół otworów okiennym i drzwiowych. 

Południowo-zachodnia część parku ma kompozycję krajobrazową. Przy obrzeżu zachodnim zachowały się pomnikowe drzewa. Zamierzeniem projektanta było otworzyć szeroką panoramę z wyniesienia dworu na stawy i rozciągające się za nimi pola uprawne zamknięte ścianą lasu. Gęsty zaś drzewostan po zachodniej stronie dworu, miał na celu zasłonięcie połączenia widokowego z położoną 300 m. dale cegielnią. 

Przy granicy parku z obejściem gospodarczym – w kierunku południowym od dworu, znajduje się niewielki budynek administracyjny – założony na planie ośmioboku z przybudówką wejściową zwróconą w kierunku ogrodu. 

W południowo-zachodnim narożniku parku, w ciągu jego ogrodzenia, wzniesiona została rotunda z kamieni wapiennych i rudy darniowej.

Na północny wschód od dworu znajduje się altana. 

Na wschód i południe od dworu rozmieszczono zabudowania gospodarskie złożone z dwóch członów rozdzielonych drogą gruntową wysadzaną topolami i prowadzącą w stronę stawów zlokalizowanych przy obrzeżu lasu. 

Obiekt muzealny, dostępny przez cały rok, prócz poniedziałków. 

http://www.muzeum.wielun.pl/ozarow; ozarow@onet.eu

Oprac. Agnieszka Lorenc-Karczewska, OT NID w Łodzi, 06.02.2018 r.

Bibliografia

• Karta ewidencyjna, Zespół parkowo-dworski i folwarczny. Ożarów, oprac. Małyszko S., 1993 r., Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Sieradzu
• Chudzik A., Park wiejski we wsi Ożarów, woj. Sieradzkie, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Sieradzu
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, województwo łódzkie