Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

cerkiew greckokatolicka, ob. kościół rzymskokatolicki pw. Opieki Najświętszej Marii Panny - Zabytek.pl

cerkiew greckokatolicka, ob. kościół rzymskokatolicki pw. Opieki Najświętszej Marii Panny


cerkiew 1653 r. Owczary

Adres
Owczary

Lokalizacja
woj. małopolskie, pow. gorlicki, gm. Sękowa

Cerkiew w Owczarach, zachowana w swej historycznej, postaci, stanowi zabytek w pełni autentyczny.

Walory świątyni pozwalają dostrzec w nim cechy charakterystyczne dla regionu i historycznych uwarunkowań. Cerkiew jest też przykładem wyjątkowej dbałości opiekunów o stan zachowania. W 2012 obiekt wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Historia

Wieś założona w 1332 na prawie niemieckim, prawdopodobnie przez niemieckich osadników - do 1949 nosiła nazwę Rychwałd ("Bogaty Las"). W 1404 należała wraz z okolicznymi miejscowościami i miastem Gorlice do rodu Karwacjanów-Gorlickich, wywodzących się z krakowskiego mieszczaństwa. Pierwotna lokacja nie przyniosła trwałych efektów, ponowna odbyła się w 1417 na prawie wołoskim, a wieś została zasiedlona przez ludność łemkowską. Na czele wsi stał kniaź - odpowiednik sołtysa, do którego obowiązków, prócz zapewnienia odpowiedniej liczby poddanych i zbierania podatków, należało też zbudowanie cerkwi. Jeśli ją zbudował (a tylko tak mógł utrzymać we wsi osadzonych chłopów), to przysługiwało mu prawo dowolnego nią dysponowania. Łemkowie z Rychwałdu chlubili się przywilejem Stefana Batorego na wolny od opłat ubój baranów. W 1608 sołtystwo było w rękach drobnej szlachty; połowę trzymał niejaki Andrzej Zbożny, drugą - Mikołaj Zbożny. Uposażenie proboszcza wynosiło 30 morgów roli wraz z łąkami i 113 złotych dodatku.

Cerkiew znajdo­wała się we wsi już w 1420. Obecna powstała w 1653 i taka data wyryta jest nad portalem zachodnim, który wraz z nawą należy do najstarszych partii budowli (data z napisem łacińskim A[N]NO D[OMI]NI 1653) W miejsce pierwotnego prezbiterium w 1701 zbudowano dzisiejsze. Ok. 1710 dobudowano zakrystię. Wieżę nad babińcem wznieśli w 1783 majstrowie ciesielscy Dimitr Dekowekin i Teodor Rusynko z Biesiadki; ich malowane sygnatury do dziś są widoczne elementach konstrukcyjnych izbicy wieży. Babiniec został przekształcony i poszerzony do szerokości nawy w 1870 (z tego powodu słupy wieży znalazły się w jego wnętrzu). W XIX i XX w. cerkiew była wielokrotnie remontowana (1880, 1886, 1911, 1926, 1938). Cerkiew była tradycyjnie podzielona na trzy wyodrębnione części: prezbiterium, nawę i przedsionek (babiniec). Ten podział został we wnętrzu nieco zatarty, gdy w 1870 r. poszerzono babiniec do szerokości nawy. Trójdzielność cerkwi pozostała jednak widoczna w bryle świątyni. W l. 1935-38 wykonano polichromię z okazji obchodów 950-lecia chrztu Rusi.

W 1889 Owczary liczyły 914 mieszkańców i 3632 morgów, będąc jedną z największych na tym terenie. Do czerwca 1941 kilka tysięcy Łemkow, głównie biedoty, m.in z Rychwałdu, wyjechało na wschód. Po rozpoczęciu wojny sowiecko-niemieckiej część z nich powróciła. W ramach akcji „Wisła" w dniach 11-15 VI 1947 wysiedlono 55 osób. W 1949 nazwę Rychwałd zmieniono na Owczary. Od 1947 cerkiew jest użytkowana przez Kościół rzymskokatolicki jako filia parafii w Sękowej, jednak powroty Łemków po 1956 spowodowały okazjonalne nabożeństwa greckokatolickie. Od 1988 odprawiane są one regularnie. W latach 80. staraniem proboszcz z Sękowej, przeprowadzono remont, m.in. zastępując blaszane pokrycie dachu gontami. Ostatni gruntowny remont wykonano w 1995. Po nim cerkiew w Owczarach, wraz z kościołem w pobliskiej Sękowej, otrzymała prestiżową nagrodę Prix Europa Nostra za najlepiej utrzymaną budowlę zabytkową. Obie świątynie znajdują się dziś na Liście UNESCO.

Opis 

Orientowana cerkiew, o kubaturze 900 m3 i powierzchni ok. 140 m2, po wielokrotnych adaptacjach i przeróbkach, jest odległa od pierwowzoru. Z oryginalnej budowli do dziś dzień zachowała się jedynie nawa oraz portal zachodni z nadprożem wyciętym w tzw. ośli grzbiet i wyrytą datą budowy, który przeniesiono do obecnego, później zbudowanego babińca. Pierwotnie była trójdzielna, z wyraźnie zarysowanym prezbiterium nawą i babińcem, dziś pozornie jest dwudzielna z dużą nawą przedłużoną o poszerzony babiniec.  Każda część w rzucie zbliżona do kwadratu z wyjątkiem wąskiej, podłużnej zakrystii przy prezbiterium od strony północnej oraz prostokątnego przedsionka przed babińcem. Obecne prezbiterium z przylegającą doń zakrystią, zbudowano w miejscu poprzedniego w 1701 r. Bryła jest addycyjna; każda część wydzielona wielkością i odrębnym ukształtowaniem górnej partii dachu. Prezbiterium jest najmniejsze, a nawa - obszerna. Nad nawą i prezbiterium dachy brogowe, potrójnie łamane, zwieńczone hełmami ze ślepymi latarniami, cebulkami i krzyżami na półksiężycach; tylko zakrystię nakryto daszkiem pulpitowym. W prezbiterium i nawie kopuły zrębowe, w babińcu sufit deskowany; podobnie jak ściany podklejone pasami płótna, malowane klejowo. Wschodnie słupy konstrukcyjne wysmukłej wieży z pozorną, oszalowaną izbicą, krytej dachem brogowym o kopulasto wybrzuszonych połaciach, znajdują się w babińcu. Ściany opierzono gontem; wokół nawy i wieży w dolnej partii deskowane. Wewnątrz posadzka z płytek kamiennych. Kompletne wyposażenie cerkiewne pochodzi z XVII-XIX w. Wnętrze ozdobione polichromią z 1938 wykonaną dla uczczenia 950-lecia chrztu Rusi. W podniebiu kopuł umieszczono wizerunki Ducha Świętego pod postacią gołębicy oraz czterech cherubinów, a także iluzjonistyczny okulus otwarty na niebo. We wnętrzu dominuje ikonostas, bariera między strefą sacrum i profanum. Znajdujące się w nim ikony pochodzą prawdopodobnie z dwóch warsztatów malarskich. Ikony namiestne, prazdniki, medaliony z wrót carskich i malowidła na cokole ikonostasu powstały prawdopodobnie w 1712 i są dziełem Jana Medyckiego. Pozostałe ikony pochodzą z 1756, lecz ich autor nie został zidentyfikowany. Przy ścianie wschodniej niewielki ołtarzyk z ikoną Chrystusa Nauczającego z XVII w., pochodzącą prawdopodobnie z pierwotnego ikonostasu. W ołtarzu bocznym przy ścianie północnej nawy XVII-wieczna ikona Matki Bożej z Dzieciątkiem w metalowej sukience. Przy ścianie południowej barokowy ołtarz z dużą ikoną św. Mikołaja z początku XVIII w.

Teren otacza kamienne ogrodzenie na rzucie owalu, z murowaną dzwonnicą bramną. Dzwonnica z przejściem w przyziemiu w ogrodzeniu cerkwi (1928) usytuowana jest od strony zachodniej, na podłużnej osi cerkwi. Murowana z cegły, tynkowana zewnątrz i wewnątrz. Przejście w dolnej kondygnacji sklepione kolebkowo, ze schodkami w zach. części i 2 skrzydłową furtką z prętów żelaznych z krucyfiksem w zwieńczeniu. Górna kondygnacja przepruta 4 oknami prostokątnymi, od góry zamkniętymi półokrągło, z deskowymi żaluzjami. Wewnątrz, na ściance wschodniej, wtórnie użyty kamień z napisem rytym cyrylicą. Druga bramka drewniana. Na cmentarzu przykościelnym kamień nagrobny z początku XX w. z inskrypcja łacińską.

Oprac. Roman Marcinek, OT NID w Krakowie, 02.06.2017

Rodzaj: cerkiew

Styl architektoniczny: ludowy

Materiał budowy:  drewniane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_12_BK.199016, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_12_BK.368680