Historia

Ostrzeszów uzyskał prawa miejskie w 1283 roku. W następnych wiekach korzystne położenie miasta na szlaku handlowym łączącym Wrocław z Toruniem poprzez Kalisz doprowadziło do jego rozwoju. W XIV wieku Kazimierz Wielki w ramach budowy systemu obronnego Polski wzniósł w Ostrzeszowie zamek, którego pozostałości w postaci baszty zamkowej zostały zachowane do czasów obecnych. Od XVI w. do czasu utraty niepodległości przez I Rzeczpospolitą miasto było siedzibą starostwa, rozszerzając terytorialnie te funkcję o obszar zlikwidowanego sąsiedniego niegrodzkiego starostwa grabowskiego. W XIX w. Ostrzeszów podupadł na znaczeniu, pozostając jednak siedzibą powiatu do 1932 r. i podejmując ponownie tę funkcję w latach 1954-1975 i po 1999 roku.

Starania o budowę nowoczesnego oświetlenia publicznego podejmowane były w Ostrzeszowie od 1899 roku. W tym okresie miasto posiadało już naftowe i spirytusowe oświetlenie ulic (około 50 latarni), jednak rozważano jego wymianę na instalację gazową lub elektryczną. Po odrzuceniu projektu budowy elektrowni jako nieekonomicznego, w lutym 1905 r. rada miasta podjęła decyzję o budowie w mieście gazowni. Inwestycja została zrealizowana szybko, bo już w 28 października tego roku miało miejsce uroczyste uruchomienie zakładu przemysłowego — ulice Ostrzeszowa zostały oświetlone 104 latarniami. Gazownia została wybudowana przez firmę C. Francke z Bremy. Do 1906 r. wybudowanych zostało ponad 9200 metrów sieci gazowej, do której przyłączono budynki użyteczności publicznej oraz 137 gospodarstw domowych. Gaz wykorzystywany był w mieszkaniach do oświetlania, gotowania, ogrzewania oraz napęd silników. W latach 1905-1913 zużycie gazu w Ostrzeszowie wzrosło ponad trzykrotnie: od 70 do 22 tys. metrów sześciennych. Zużyte piece sukcesywnie zastępowano nowymi, w 1910 r. gazownię zaopatrzono w muldę do ładowania pieców węglem, w 1912 r. wzniesiony został drugi zbiornik mokrego gazu, w 1913 r. uliczne latarnie wyposażono w zapalniki centralne. Gazowe oświetlenie ulic zastąpiono elektrycznym dopiero w 1939 r. Po II wojnie światowej produkcja gazu w Ostrzeszowie rosła, osiągając w 1970 r. wielkość 800 tys. metrów sześciennych rocznie. Na pocz. l. 90-tych XX w. zakład po wyłączeniu z eksploatacji poprzez demontaż jego wyposażenia technicznego oraz rozbiórkę zbiorników gazu zaadoptowano na cele administracyjno-biurowe. Na pocz. XXI w. budynek gazowni został poddany kolejnej renowacji. Obecnie w jego wnętrzu mieści się pub Stara Gazownia 1905 oraz centrum rekreacyjno-sportowe Ga-Ma Fitness.

Opis

Na kompleks przemysłowy gazowni składały się: wzniesiony na planie prostokąta budynek technologiczny, położony w odległości 20 m na wsch. od niego zbiornik gazu (od 1912 r. dwóch zbiorników) oraz dom mieszkalny inspektora gazowni, istniejący od 2 poł. XIX wieku. Budynek gazowni zajmowały pomieszczenia piecowni, magazynu węgla, aparatowni z odsiarczarnią, zegarownia, hali regeneracji rudy darniowej, magazynu, łaźni oraz szatni. Urozmaiconej bryle budynku nadano historyzujący kostium dekoracyjny, odwołujący się do stylistyki romańskiej i gotyckiej. W fasadzie pn. budynku, zamykającej bryłę piecowni i boczne skrzydła gazowni (aparatowni oraz magazynu węgla), umieszczono duże, zamknięte łagodnym łukiem otwory okienne oraz dominujący w szczycie osi głównej okulus. Ścianę tę, częściowo otynkowaną i pobieloną, wieńczą ponadto uproszczone sterczyny i krenelaż. W analogiczny do elewacji pn., aczkolwiek uproszczony sposób z powodu niższej wysokości jej ściany, zaprojektowano wystrój elewacji południowej. Również dekoracja elewacji wsch. znacząco nawiązuje do koncepcji fasady pn., powtarzając formę jej szczytu z pominięciem dużych otworów okiennych oraz tynkowania. Obsadzone zielenią i częściowo wybrukowane otoczenie gazowni jest wydzielone w części murowanym z cegły i prefabrykatów betonowych, w części — metalowym ogrodzeniem.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

oprac. Tomasz Łuczak, 16-11-2015 r.