W forcie widoczne są uszkodzenia powstałe podczas 3 oblężenia. Jako istotny element zespołu fortyfikacji Twierdzy Przemyśl stanowi ważny zabytek o znaczeniu europejskim.

Historia

W latach 1854-1855, w ramach budowy wokół Przemyśla fortyfikacji pierwszego obozu warownego na pd.-zach. od wsi Prałkowce, w zach. części pierścienia, rozpoczęto budowę szańca artyleryjskiego nr 34, typu FS (Feuer-Schanze). Budowa nie została ukończona. W ramach budowy stałych fortyfikacji Twierdzy Przemyśl w l. 1883-1885, przebudowano szaniec na stały fort artyleryjski główny GHW VII „Prałkowce”. Projektantem fortu był inż. gen. mjr. Anton Werner. Na mapie twierdzy Festung-Umgebungs-Plan von Przemyśl fort nosi oznaczenie Lagerfort VII (Prałkowce). Zadaniem fortu było wraz z bateriami sprzężonymi panowanie nad wzgórzami Pod Mazurami na pd.-zach. od fortu, obrona międzypola w kierunku fortu VI oraz doliny Sanu w rejonie Dybawki. W 1909 roku fort uzbrojony był w 4 działa 12 cm M.61 na wysokich lawetach i 4 działa polowe 9 cm M.75/96 na wysokich lawetach na wałach czół i barków, 2 moździerze 15 cm M.78 do ostrzeliwania jarów oraz 8 dział 15 cm Granatkanone w kaponierach czołowej i barkowych do obrony fosy, na lawetach kazamatowych. Załoga fortu złożona była z 1 kompanii piechoty i 146 artylerzystów. W czasie 2-go oblężenia twierdzy (9.11.1914–22.03.1915), w grudniu 1914 r. fort VII wraz sąsiednimi bateriami wspierał wypady załogi na przedpole. Przed poddaniem twierdzy wysadzono w powietrze kaponiery w fosie i częściowo schron centralny. Podczas trzeciego oblężenia od 16.05.1915 r. wojska austro-węgierskie próbowały zdobyć fort szturmem. Udało się to dopiero 30 maja po uprzednim ostrzale ciężką artylerią – moździerzami 30,5 cm. Rosjanie natychmiast skierowali na niego ogień własnej artylerii i oblegający musieli się wycofać. Fort został zajęty ponownie w dniu 2 czerwca. W latach 1920-1930 dokonano częściowych rozbiórek, głównie elementów ceglanych.

Opis

Fort GHW VII „Prałkowce” (Gürtelhauptwerk VII Prałkowce), jest fortem artyleryjskim jednowałowym, zbudowanym w systemie fortowym ześrodkowanym. Fort zlokalizowany jest na terenie miejscowości Ostrów, na poszerzeniu grzbietu Góry Prałkowskiej, ok. 130 m na pd.-zach. od jej szczytu o wysokości 357,8 m n.p.m.

Powierzchnia fortu w obrysie zewnętrznych krawędzi fos - ok. 2,9 ha.

Fort zbudowany jest na planie detaszowanego bastionu z wydłużonymi barkami. Dzieło otacza głęboka, sucha fosa, z częściowo zachowanym murem Carnota, częściowo obmurowanym stokiem oraz ruinami 3 kaponier stokowych. W części szyjowej poszerzona fosa tworzy obszerny plac broni, osłonięty ziemną basteją na planie bastionu, przez którą prowadzi wjazd do fortu. Szyja fortu zamknięta jest koszarami, z których zachowane są części skrzydłowe, z kilkoma dużymi przestrzelinami i spękaniami sklepień. Część środkowa jest zrujnowana. Uszkodzenia te powstały w wyniku ostrzału fortu podczas III oblężenia twierdzy. Wzdłuż ściany narażonej biegną korytarze, z których prowadzą wejścia do wszystkich kazamat mieszczących pierwotnie: izby mieszkalne żołnierzy i oficerów, izbę komendanta, dyżurkę, kuchnie, magazyny żywności, ubikacje. Skrzydłowe poterny wyprowadzają na wąski dziedziniec zamknięty schronem centralnym mieszczącym pierwotnie magazyny wydawcze amunicji działowej z laboratoriami, lokal opatrunkowy, ubikacje i schron pogotowia bojowego. Zachowany jest w większości blok kazamatowy schronu z poterną osiową prowadzącą do zrujnowanej kaponiery czołowej i wybieżniami na stanowiska bojowe na wale głównym. Koszary i schron centralny osłonięte są wałami ziemnymi. Wał główny czół i barków z poprzecznicami mieszczącymi schrony pogotowia. Ze skrajnych schronów w obu czołach prowadzą schody i częściowo zasypane poterny do zrujnowanych kaponier barkowych. Pomiędzy poprzecznicami rozmieszczone są stanowiska ogniowe dział oraz piechoty. Wszystkie kazamaty i poterny sklepione kolebkowo. Elewacja koszar i schronu centralnego – z półkolistymi otworami kazamat. Murowane z cegły zamknięcia kazamat zostały rozebrane w okresie międzywojennym.

Zabytek dostępny dla zwiedzających. Fort znajduje się na „Fortecznej Trasie Rowerowej – część południowa” oraz na czarnym szlaku fortecznym – odcinek południowy.

Oprac. Adam Sapeta, OT NID w Rzeszowie, 24.11.2017 r.