Przejawiają się one nie tylko w tradycyjnej architekturze, ale i w wyjątkowo bogatym wyposażeniu artystycznym wnętrza, na które składają się znakomite malowidła ścienne z XVII i XVIII wieku, rozmaitość zabytków malarstwa, snycerstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego. Obiekt typowany był do wpisu na Listę UNESCO.

Historia

Najstarsze dzieje kościoła i parafii w Orawce są znane z pierwszej wizytacji odbytej w 1656 przez Jana Ratułowskiego, plebana frydmańskiego, przeprowadzonej na polecenie prepozyta spiskiego. Przyjmuje się, że rozpoczęcie prac przy budowie kościoła nastąpiło w 1651. W 1656 wzniesiono wolno stojącą dzwonnicę. W następnym roku kościół był już użytkowany. Konsekracja nastąpiła jednak dopiero w 1715. W 1728 od wschodu prezbiterium dobudowana została murowana kaplica pw. Matki Boskiej Bolesnej. Gruntowny remont kaplicy i kościoła, m.in. wymiana pokrycia dachów kościoła nastąpiła w latach 1816-1829. W 1901 przekształcono wieżę, barokowy hełm został zastąpiony ostrosłupowym, z narożnymi wieżyczkami, w typie neogotyckim. W latach 1926-1927 kaplicę nakryto kopułą. Kopułę usunięto w 1935, zgodnie z zaleceniem ówczesnego konserwatora wojewódzkiego, nakrywając kaplicę wspólnym dachem z kościołem, jak było pierwotnie. Nieco wcześniej rozebrano wieżyczkę na sygnaturkę, a nową wieżyczkę wystawiono w 1935. Od 1935 wygląd kościoła nie uległ już zmianie. Kościół w Orawce był opisywany i inwentaryzowany już pod koniec XIX w. Prace konserwatorskie prowadzono w latach 1901, 1926-1927, 1934-1935 oraz od 1998. Każdorazowo prace nadzorował z urzędu właściwy konserwator zabytków.

Opis

Kościół usytuowany w centrum wsi, otoczony kręgiem starych drzew i murem z łamanego kamienia. W granicach ogrodzenia cmentarz przykościelny. Kościół jest orientowany, wzniesiony z drewna modrzewiowego, w konstrukcji zrębowej, na kamiennej podmurówce. Kościół zbudowany jest z bierwion tworzących obustronne gładkie i szczelne lica ścian. Na zewnątrz ściany są pobite gontem. Wieża wzniesiona jest w konstrukcji słupowo-ramowej, główne narożne słupy nośne są pochylone, usztywnione tzw. krzyżami św. Andrzeja. Wieżę wieńczy nadwieszona izbica, którą wieńczy ostrosłupowy hełm z narożnymi wieżyczkami. Kościół i kaplicę nakrywa wspólny dach o jednej kalenicy, kryty gontem. W połowie długości dachu znajduje się wieżyczka na sygnaturkę, wbudowana w przestrzeń poddasza. Nawa na rzucie miarowego prostokąta, prezbiterium węższe od nawy, zamknięte trójbocznie. Za prezbiterium kaplica murowana, na rzucie zbliżonym do kwadratu. Wieża częściowo wtopiona w korpus nawowy, częściowo wysunięta ryzalitycznie. Wnętrze kościoła nakrywają stropy drewniane, płaskie, w nawie z zaskrzynieniami, podpartymi czworobocznymi słupami. Chór muzyczny nadwieszony w nawie, wzdłuż ściany zachodniej i odcinka ściany północnej. Całe wnętrze pokrywają figuralne malowidła ścienne. Najokazalsze są malowidła na stropie wykonane techniką temperową, na deskach i pasach płótna zakrywających szpary między deskami. Polichromia pochodzi z dwóch okresów: z drugiej połowy XVII w. i z r. 1711. Autorem koncepcji ikonograficznej wystroju był pierwszy proboszcz orawczański, wykształcony w Akademii Krakowskiej ks. Jan Szczechowicz. Dominuje cykl ze scenami z życia św. Jana Chrzciciela, patrona kościoła (12 monumentalnych scen na stropie i ścianach kościoła). Na parapecie chóru znajdują się wyobrażenia Dziesięciu Przykazań, pod prospektem organowym wizerunki muzykujących aniołów. W dekoracji ściany zachodniej zwracają uwagę herby Cesarstwa, arcybiskupa Jerzego Lippaya de Zongor oraz nobilitowanych sołtysów orawskich - rodzin Wilczków, Bukowińskich i Moniaków. Z wystrojem malarskim harmonijne wiąże się barokowa grupa Ukrzyżowania na belce tęczowej. W ołtarzu głównym zwraca uwagę ekspresyjna Pieta oraz figury patronów Polski i Węgier, świętych Stanisława i Wojciecha oraz królów węgierskich, Stefana i Władysława. W ołtarzach bocznych znajdują się obrazy Niepokalanej Marii Panny i Ukrzyżowania, będący kopią obrazu Rubensa. Wyposażenie dopełniają stalle z wizerunkami świętych w zapleckach, malowane ornamentalnie ławki i konfesjonały. Na szczególną uwagę zasługują barokowe organy z przełomu trzeciej i czwartej ćwierci XVII w.

Obiekt dostępny przy okazji nabożeństw, lub wcześniejszym uzgodnieniu w kancelarii parafialnej. Msze święte w niedziele 8.00, 10.30; w dni powszednie 7.00 i 18.00. W sezonie (25 IV-15 X) obiekt dostępny w ramach Otwartego Szlaku Architektury Drewnianej - czwartek-niedziela 12.00-17.00.

Oprac. Roman Marcinek, OT NID w Krakowie, 20.03.2015 r.