Historia

Pierwotny kościół parafialny pw. św. Marcina wzmiankowany w 1399 r. był drewniany. Murowana świątynia w stylu gotyckim, powstała w pierwszej połowie XV w., a jej wznoszenie rozpoczął przed 1425 r. Mikołaj Oporowski, wojewoda łęczycki. Budowę dokończyli jego synowie Władysław Oporowski, po objęciu dóbr rodowych w 1428 r., Władysław był od 1434r. biskupem włocławskim, później arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem Polski oraz Piotr Oporowski – wojewoda łęczycki.

Kościół jednonawowy z niewydzielonym prezbiterium i z kryptą grobową został wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, z kruchtą po stronie południowej. Wnętrze nakrywał drewniany strop. Skromną dekorację elewacji zewnętrznych tworzyły biało tynkowane ostrołukowe płyciny, fryz ceglany z kantówki wieńczący ściany nawy i romby z zendrówek. Elewację zachodnią najprawdopodobniej wieńczył ozdobny szczyt, czego dowodzą dwa półszczyciki, zachowane pod dachem przy wieży. 

W 1453 r. Oporowscy – Władysław i Piotr przekazali kościół zakonowi św. Pawła Pierwszego Pustelnika, reguły św. Augustyna. Motywem była chęć uczczenia pamięci rodziców Krystyny i Mikołaja Oporowskich, pochowanych w podziemiach kościoła.

Opis

Zespół klasztorny i kościół ojców paulinów znajduje się we wsi Oporów, na wzniesieniu w południowo-zachodnim krańcu wsi, na południe od szosy do Kutna. Zajmuje północną i centralną część obszernej działki otoczonej murowanym, kamiennym ogrodzeniem. 

Kościół gotycki o barokowym wnętrzu. Jednonawowy z węższym prezbiterium, zamkniętym prosto. Orientowany. Korpus główny wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta. Od południa przylega do niego kruchta na planie prostokąta, od zachodu wieża, na rzucie kwadratu, od północy na planie prostokąta ciąg pomieszczeń, w których znajdują się (kolejno od wschodu) przedsionek, zakrystia, kaplica, przedsionek. 

Bryła kościoła prostopadłościenna, z zewnątrz opięta narożnymi skarpami, nakryta dachem dwuspadowym, aneks północny pod dachem pulpitowym, przedsionek od południa przykryty dachem dwuspadowym, wieżę wieńczy barokowy hełm z latarnią. 

Kościół murowany z cegły, korpus główny i aneks tynkowane, elewacje przedsionka południowego i wieży ceglane o wątku gotyckim. 

Sklepienie kolebkowe. Dachy korpusu i kruchty kryte blachą miedzianą, aneks północny i hełm wieży – blachą cynkową. Otwory okienne prostokątne zwieńczone łukiem odcinkowym. W otworach korpusu głównego okna osadzone w głębokich wnękach. Wypełniają je witraże oraz okna ślusarskie, wielopolowe. Posadzki z płytek terakotowych na podłożu cementowym. 

Elewację zachodnią tworzy ściana wieży przybudowanej centralnie do kościoła. Spoza niej widoczne są jedynie północny i południowy narożnik dawnego szczytu kościoła oraz północny narożnik kościoła wzmocniony skarpą i elewacja parterowego aneksu – gładka ściana z centralnym otworem okiennym, zwieńczona trójkątnym szczytem kryjącym dach pulpitowy. W przyziemiu wieży prostokątny, zamknięty łukiem pełnym otwór wejściowy, rozglifiony, obwiedziony opaską z tynku. Nad drzwiami prostokątna, zwieńczona łukiem pełnym, rozglifiona blenda okienna. Na dwóch kolejnych kondygnacjach znajdują się po trzy blendy prostokątne zwieńczone łukiem pełnym. Kondygnacje rozdzielają wąskie gzymsy dzielące. Wieżę wieńczy czterospadowych dach zakończony latarnią i potrójnym hełmem. 

Pozostałe elewacje kościoła wzniesione na niewysokim cokole, gładko tynkowane, zwieńczone gzymsem podokapowym, z oskarpowanymi narożnikami. 

Na osi przy elewacji południowej parterowa kruchta. Ściany kruchty ceglane. Od południa wejście, prostokątne zwieńczone łukiem ostrym. Ponad nim trójdzielny szczyt przesłaniający dwuspadowy dach. W szczycie prostokątne blendy zwieńczone łukiem ostrym, rozdzielone sterczynami. Nad sterczynami trójkątne szczyty. Po obu stronach kruchty, na wysokości pierwszej kondygnacji, na ścianie kościoła po trzy ostrołukowe blendy. Powyżej pięć otworów okiennych. 

Na elewacji wschodniej, na wysokości pierwszej kondygnacji centralnie prostokątna wnęka okienna zwieńczoną łukiem ostrym. We wnęce rzeźba– Pietà oraz krzyż, przed wnęką niewielki, żeliwny balkonik. Wnękę flankują płyciny o analogicznym wykroju. Powyżej centralnie pojedynczy otwór okienny. Ścianę wieńczy trójkątny szczyt, ujęty w szerokie gzymsy, z pojedynczym otworem okiennym na tle gładkiego tympanonu. Wschodnia elewacja parterowego aneksu – gładka ściana z centralnym otworem okiennym, zwieńczona trójkątnym szczytem kryjącym dach pulpitowy.

W elewacji północnej, w parterze ściana aneksu północnego – gładka, podzielona lizenami na sześć płycina. W skrajnych otwory drzwiowe, w pozostałych okienne, powyżej na tle gładkiej ściany pięć osi głównego korpusu kościoła, wyznaczonych przez otwory okienne. 

We wnętrzu nawa trójprzęsłowa. Ściany rozczłonkowane zdwojonymi pilastrami, między którymi płytkie, ślepe arkady o profilowanych archiwoltach, o wykroju łuku pełnego. W prezbiterium po dwie arkady, w nawie trzy. Gładkie pilastry z profilowanymi głowicami na profilowanych bazach, wspierają bogate belkowanie. Sklepienie kolebkowo-krzyżowe. Chór muzyczny barokowy. Polichromia w kościele z 1938 r. wykonana przez Szrettera. 

W ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z XVII w. w srebrnych sukienkach z XVII i XVIII w. Nad nim patron kościoła św. Marcin, malowany około 1840 r. Dwa boczne ołtarze Serca Pana Jezusa i Przemienienia Pańskiego,  drewniane, bogato rozczłonkowane, architektoniczne z obrazami z pocz. XX w. Obraz Przemienienie pańskiego autorstwa T. Mucharskiego z 1912 r. i Św. Józef - B. Rutkowskiego

Ołtarz w kaplicy św. Jana Chrzciciela i św. Pawła Pustelnika z końca XVIII w. Na obrazie patron zakonu św. Paweł Pustelnik, w tle widoczny klasztor w Oporowie. W zwieńczeniu ołtarza obraz św. Jana Chrzciciela - XX wieczna kopia XVII wiecznego obrazu B.E. Murilla.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po uzgodnieniu oporow.paulini@gmail.com,  www.oporow.paulini.pl

Oprac. Agnieszka Lorenc-Karczewska, OT NID w Łodzi, 30.05.2019 r.