Historia

Zespół klasztorny i kościół ojców paulinów znajduje się we wsi Oporów, na wzniesieniu w południowo-zachodnim krańcu wsi, na południe od szosy do Kutna. Gotycki, murowany dom mieszkalny dla zakonników (obecnie południowe skrzydło klasztoru) powstał w 3. ćw. XV w. z fundacji Władysława i Piotra Oporowskich. Wielokrotnie przebudowywany, przetrwał do naszych czasów, jako jeden z trzech średniowiecznych domów konwentualnych paulinów, obok Pińczowa i Beszowej. Piętrowy budynek wolnostojący, mieścił na parterze kapitularz, sień i refektarz z kuchnią. Górną kondygnację zajmowało jedno duże pomieszczenie mieszkalne, prowizorycznie podzielone na cele zakonne - dormitorium. Wnętrza pomieszczeń nakrywały drewniane stropy. Elewacje zewnętrzne gotyckiego klasztoru zdobiła dekoracja w formie biało tynkowanych płycin w trójkątnych szczytach budynku oraz tynkowany pas dzielący kondygnacje i motyw rombów komponowanych z zendrówki. Gotyckie otwory okienne zwieńczone były łukiem pełnym.

Fundatorów klasztoru pochowano w krypcie pod kościołem. Zachowała się płyta nagrobna Piotra Oporowskiego, zmarłego w 1467r., niegdyś leżąca w posadzce kościoła, obecnie umieszczona na zewnątrz. Przedstawia słabo widoczną, wyrytą w piaskowcu sylwetkę rycerza Piotra w zbroi i datę wykonania nagrobka - rok 1468. 

Dobra oporowskie pod koniec XV w. uległy rozdrobnieniu, co wpłynęło negatywnie na warunki, w jakich musiał działać niedostatecznie uposażony klasztor. Niewiele mogła pomóc donacja dla klasztoru pochodząca z zapisu testamentowego biskupa wrocławskiego Andrzeja Oporowskiego, syna wojewody Piotra, zmarłego w 1483 r. Przeznaczył on dwieście grzywien na ukończenie budowy kaplicy przy kościele, wcześniej zaczętej i podarował swoją bibliotekę oraz kilka kosztownych przedmiotów. 

W połowie XVII wieku przeorem w Oporowie w 1646r. był o. Augustyn Kordecki. Działania wojenne toczące się w Polsce podczas "potopu szwedzkiego", doprowadziły w 1657r. do dramatycznych wydarzeń w Oporowie. Żołnierze szwedzcy ograbili kościół, a opuszczając Oporów podpalili klasztor.

W końcu XVII w. budynki kościoła i klasztoru znajdowały się w bardzo złym stanie. W 1710 r. nieznani fundatorzy wsparli prace remontowe. 

W 1740 r. z fundacji dziedziców Oporowa, Józefa Sołłohuba, wojewody witebskiego i jego żony Antoniny z Ogińskich, gruntownie odrestaurowano klasztor i podwyższono kościół, przebudowując jego wnętrze w stylu barokowym. Ściany zostały rozczłonkowane zdwojonymi pilastrami, z profilowanymi bazami i kapitelami, które wsparły bogate belkowanie. Nawę i  prezbiterium nakryto sklepieniem kolebkowo-krzyżowym. Wzniesiono też ścianę tęczową z łukiem pełnym, oddzielającą nawę od prezbiterium. Z tego czasu pochodzą barokowe ołtarze, prawdopodobnie wykonane w warsztacie warszawskim snycerza Bernarda Bernatowicza. 

W 3 ćw. XVIII w. powstała kaplica św. Jana Chrzciciela na miejscu gotyckiej, zrujnowanej i nowa zakrystia oraz barokowy hełm wieży kościoła

W latach 80. XVIII w. nastąpiła rozbudowa klasztoru o skrzydło zachodnie, piętrowe, łączące gotycki dom zakonny z kościołem. Budynek stał się, między innymi siedzibą wznawiającej działalność szkoły parafialnej. 

W 1819 r. konwent skasowano. W latach 1849-1955 dokonano przebudowy kościoła i obu skrzydeł klasztoru. Parafią zarządzali wówczas księża diecezjalni. Decyzją rządu w 1859 roku przywrócono klasztor paulinom, ale dekret carski z 1864 r. powtórnie zabronił powrotu zakonnikom. Blisko sto lat parafią administrowali księża diecezjalni. Remont w latach 60. XIX w., częściowo sfinansowany przez dziedzica Oporowa, Tomasza Orsettiego, objął wymianę dachów na wszystkich budynkach i przeróbki we wnętrzach. Następna gruntowna restauracja budynków klasztornych i odnowienie wnętrza kościoła nastąpiło w 1889 r. W nawie, od zachodu, zbudowano chór muzyczny mieszczący prospekt organowy, a w oknach założono witraże wykonane w warsztacie Alberta Zerduera, ufundowane przez Józefę i Wilhelma Orsettich. Przed 1900 r. powiększono kościół od zachodu poprzez ujęcie w jednolitą bryłę i nakrycie dachem kaplicy, rozbudowanej o jedno przęsło oraz zakrystii z nowymi dwoma przedsionkami. Wnętrze kościoła w 1938r. pokryły freski autorstwa malarza Szretera.

W latach po II wojnie światowej, kościół był nieczynny. W 1957 r. Paulini ponownie powrócili do Oporowa, obejmując klasztor i parafię. Dwa lata później, podczas remontu kościoła, kaplicę ozdobiły witraże znanego artysty z Poznania, Stanisława Powalisza.

Zespół klasztorny został poddany pracom remontowo-konserwatorskim w latach 1979-1983. Wymieniono dachy obydwu skrzydeł klasztoru i przebudowano wnętrza domu gotyckiego. Konserwacja elewacji zewnętrznych gotyckiego skrzydła, wykonana w latach 1996-1997, doprowadziła do uczytelnienia formy zamurowanych pierwotnych otworów okiennych, zamkniętych półkoliście.

Opis

Klasztor o.o. paulinów wzniesiony na rzucie L. Dłuższe skrzydło, usytuowane na osi północ-południe, łączy starszą budowlę, umieszczoną na osi wschód –zachód, z budynkiem kościoła. Bryły skrzydeł klasztoru są prostopadłościenne, dwukondygnacyjne, każda przykryta dachem dwuspadowym pod blachą. Do ściany wschodniej skrzydła starszego – południowego przylega parterowa przybudówka, na rzucie prostokąta, przykryta dachem pulpitowym. Elewacje tego skrzydła są ceglane. W ścianie wschodniej sponad przybudówki widoczny trójkątny szczyt ujęty gzymsami. W tympanonie cztery tynkowane blendy, zdzielone ceglanymi lizenami. W centralnych blendach prostokątne otwory okienne. Elewacja południowa – sześcioosiowa, osie wyznaczone przez prostokątne otwory okienne i drzwiowe zwieńczone prosto. Ściana ujęta narożnymi lizenami. W analogiczny sposób artykułowana czteroosiowa elewacja północna – od strony dziedzińca. 

Elewacje zachodnia skrzydła zachodniego, sześcioosiowa, tynkowana, podzielona lizenami na płyciny na tle których rozmieszczone otwory okienne i drzwiowe. Każdy z nich ujęty w opaski z uszakami. W parterze ściany wschodniej i zachodniej, w osi skrajnej północnej, prostokątny, zwieńczony łukiem koszowym otwór bramy przejazdowej. Elewacja wschodnia czteroosiowa, tynkowana, bez podziałów. 

Skrzydło zachodnie, piętrowe, łączące gotycki dom zakonny z kościołem mieściło niegdyś szkołę parafialną. Pomieszczenia na parterze i piętrze sklepione są kolebką z lunetami, a korytarze nakrywają sklepienia żagielkowe. Niewielki skarbczyk bez okien i  dostępny tylko z piętra, umieszczono obok bramy wjazdowej, przy wieży.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po uzgodnieniu oporow.paulini@gmail.com,  www.oporow.paulini.pl

Oprac. Agnieszka Lorenc – Karczewska , OT NID w Łodzi, 30-05-2019 r.