Obecnie trwają prace związane z rekonstrukcją stanu pierwotnego.

Historia

Brusno po raz pierwszy w źródłach wymieniane jest w 1531 r. Na przełomie XVI i XVII w. obok wsi wykształciła osada nazwana później Brusnem Starym. Do 1772 r. obie miejscowości wchodziły w skład lubaczowskich dóbr królewskich. Na początku XVII w. Nowe Brusno było siedzibą parafii prawosławnej (od końca XVII w. unickiej). Status ten utrzymała do 1789 r., kiedy to stała się filią parafii w Starym Bruśnie. Probostwo jednak mieściło się nadal w Nowym Bruśnie, gdyż cerkiew z Starym Bruśnie w tym czasie została rozebrana. Pierwotna cerkiew w Nowym Bruśnie prawdopodobnie zniszczona została podczas działań wojennych w drugiej poł. XVII w. W 1713 r. dzierżawca wsi, kasztelan halicki Maurycy Kurdwanowski ponownie ufundował tu parafię i prawdopodobnie przyczynił się również do powstania nowej cerkwi. Jej budowniczym był Stefan Semenowicz z Płazowa. Według wizytacji dekanalnej z 1775 r. cerkiew wymagała już remontu, który prawdopodobnie w niedługim czasie przeprowadzono, gdyż na pocz. XIX w. cerkiew była już w dobrym stanie. W 1873 r. do prezbiterium dostawiono zakrystię. W 1903 r. wykonano generalny remont budynku, w czasie którego rozebrano babiniec z kaplicą i galerią na piętrze na jego miejsce stawiając nowy, zmieniono również profile kopuł nad prezbiterium i nawą oraz zlikwidowano okalający cerkiew dach okapowy. Po wysiedleniu miejscowej ludności, w 1947 r. cerkiew przeszła na własność Skarbu Państwa. Brak funkcji użytkowej oraz opieki doprowadził obiekt do silnego zniszczenia, tak, że pod koniec lat 70. groził zawaleniem. W 1990 r. cerkiew została zabezpieczona, a w 1994 r. rozpoczęto przy niej prace konserwatorskie, które wielokrotnie wstrzymywano z powodu braku funduszy. W 2013 r. cerkiew została przejęta przez Muzeum Kresów w Lubaczowie. W następnym roku rozpoczął się jej generalny remont i przebudowa, mająca za cel rekonstrukcję bryły budowli znanej z rysunku prof. Juliana Zachariewicza z końca XIX w.

Opis

Cerkiew usytuowana jest w centrum wsi, po południowej stronie drogi gminnej Cieszanów-Horyniec-Zdrój, na łagodnym skłonie rozległego wyniesienia opadającego w dolinę rzeki Brusienki. Cmentarz cerkiewny nie jest ogrodzony, od strony pd. i wsch. zachowany jest starodrzew. Obok prezbiterium znajdują się dwa kamienne krzyże nagrobne pochodzące z XVIII/XIX w. W pobliżu babińca usytuowana była niegdyś drewniana, wolnostojąca dzwonnica, wzniesiona na początku XVIII w., rozebrana w l. 50. XX w. Cmentarz parafialny usytuowany jest ok. 70 m na pd. od cerkwi.

Cerkiew jest orientowana, wzniesiona z drewna sosnowego w konstrukcji zrębowej. Założona jest na planie podłużnym, trójdzielnym. Krótkie, zamknięte trójbocznie prezbiterium oraz babiniec są nieznacznie węższe od nawy. Wszystkie człony są zbliżone do siebie pod względem wysokości i szerokości. Nawa, babiniec i prezbiterium nakryte są ośmiopołaciowymi kopułami o zróżnicowanej wielkości, które zwieńczono latarniami z makowicami. Kopuły nad babińcem i nawą osadzone są na ośmiobocznych tamburach, natomiast kopuła nad prezbiterium nie posiada wyodrębnionego tamburu. Ściany oszalowane są deskami z olistwowaniem i ozdobnym arkadkowaniem. Wieńczą je gzymsy zróżnicowanych profilach. Kopuły i dachy kryte są blachą. Na ścianach prezbiterium znajdują się pozostałości po dachu okapowym.

Wewnątrz babiniec otwarty jest do nawy szerokim prześwitem zamkniętym łukiem koszowym. Między prezbiterium a nawą znajduje ściana ikonostasowa (konstrukcji zrębowej) z niskim prześwitem w dolnej części, w którym pierwotnie osadzone były trzy otwory liturgiczne dolnego rzędu ikonostasu (wrota carskie i diakońskie). Pierwotnie we wnętrzu znajdowała się podłoga drewniana, obecnie chór śpiewaczy nadwieszony jest w babińcu. Elementy wyposażenia, oprócz ławek, fragmentów konstrukcji ołtarzy bocznych, nie zachowały się na miejscu. Część ikon znajduje się w zbiorach muzealnych Przemyśla i Łańcuta.

Obiekt dostępny dla zwiedzających z zewnątrz.

Oprac. Damian Nowak, OT NID w Rzeszowie, 26-09-2015r.