Historia

W pełni odrestaurowany zamek był położony na cyplowatym wzgórzu (560 m n.p.m.), na prawym brzegu Dunajca. Obecnie nad Jeziorem Czorsztyńskim. Pierwsza historyczna wzmianka o zamku, leżącym w średniowieczu na terenie państwa węgierskiego i noszącym nazwę Dunajec, pochodzi z r. 1325. Jego dziedzicami byli wówczas bracia Rykolf i Kokosz Berzeviczowie. Zamek został zapewne rozbudowany przez kolejnego właściciela palatyna Wilhelma Drugetha, gdyż w jego testamencie spisanym w r. 1330 wspomniano o novum castrum de Dunaiecz. W r. 1347 dobra niedzickie wraz z zamkiem wróciły we władanie Berzeviczych z linii łomnickiej i przetrwały w ich posiadaniu aż do lat 60. XV w., kiedy to przeszły do rąk Zapolyów. Później władali nimi kolejno Hieronim i Olbracht Łascy, a od r. 1589 Horwathowie, którzy rozszerzyli i zmodernizowali zamek, nadając mu wygląd zbliżony do obecnego. Po Horwathach przeszedł w posiadanie włoskiego rodu Joanellich, a w końcu XVIII w. bardzo zaniedbaną budowlę odzyskali znowu poprzedni właściciele. Ostatnimi dziedzicami Niedzicy (do r. 1944) byli Salamonowie. Po wojnie zamek całkowicie odrestaurowano i przystosowano do zwiedzania, a w części pomieszczeń urządzono Dom Pracy Twórczej Stowarzyszenia Historyków Sztuki.

Opis

Wyniki przeprowadzonych badań archeologiczno-architektonicznych pozwoliły na niemal pełne odtworzenie przemian programu funkcjonalno-przestrzennego zamku. Pierwotna budowla, datowana niezbyt precyzyjnie na koniec XIII w. lub sam początek następnego stulecia, składał się najprawdopodobniej jedynie z drewnianej zabudowy i wykutej w skale cysterny na wodę. Od zachodu odcinał go łukowato biegnący wał ziemny. Budowę murowanego założenia badacze przypisują Wilhelmowi Drugethowi tuż przed rokiem 1330. Powstał wtedy tzw. zamek górny składający się z kamiennego muru obwodowego na planie nieregularnym, dostosowanym do konfiguracji wzgórza, i z domu mieszkalnego, dostawionego do wnętrz zachodniego odcinka obwodu warownego. Mur miał wysokość ok. 4,5 m i wieńczył go krenelaż, a poniżej biegł ganek straży. Dom mieszkalny miał trzy kondygnacje, z których dwie dolne tworzyły trzy pomieszczenia. Kolejna rozbudowa (ok. 1347-1470) objęła zamek górny, gdzie wzniesiono (w części południowo-wschodniej) dwukondygnacyjne skrzydło mieszkalne, zakończone kaplicą nakrytą sklepieniem żebrowym. Jednocześnie powstał od zachodu dolny obwód obronny z basztą bramną, który zastąpił dawny wał ziemny otaczający podzamcze. Z inicjatywy Emeryka Zapolyi (1470-87) zbudowano dzisiejszy zamek średni i dolny. Obwód obronny przesunięto znacznie ku zachodowi i wyposażono go od południa w nową basztę bramną z zapadnią wewnątrz i dwiema bramami. W obrębie zamku dolnego stanął ponadto murowany dom mieszkalny i drewniane budynki gospodarcze. Na zamku górnym, prócz prac modernizacyjnych, zbudowano nad północną częścią trzykondygnacyjną wieżę. Ostateczny kształt nadała warownej rezydencji przebudowa dokonana przez Jerzego Horwatha (ukończona w r. 1601). Wzniesiono wówczas od zachodniej strony basztę narożną i basteję, w której umiejscowiono bramę wjazdową. Wzbogacono ponadto znacznie program mieszkalny obronnej rezydencji.

Oprac. Stanisław Kołodziejski, OT NID w Krakowie, 24.10.2014 r.