Fasada kościoła została zniekształcona przez wieżę dobudowano do niej na pocz. XX wieku. Cennym zabytkami zachowanymi w kościele są m. in. dwie późnorenesansowe, pochodzące z 2 poł. XVI w. płyty nagrobne: Wojciecha Dłuskiego (zm. w 1574 r.) oraz młodzieńca z rodu Kotwiczów-Gorczyńskich.

Historia

Parafia w Mórkowie została erygowana najprawdopodobniej w XIV wieku. Wówczas we wsi istniał, obecnie niezachowany, kościół drewniany. Najstarsza wzmianka poświęcona proboszczowi pochodzi z 1405 roku. W 1516 r. kościół należał do Dominikanów z Głogowa. W okresie kontrreformacji znalazł się w rękach innowierców. W 2. poł. XVI w., z fundacji Kotwiczów-Dłuskich została wzniesiona nowa, obecnie zachowana świątynia, która została przywrócona katolikom za sprawą Jadwigi Rostworowskiej pod koniec XVI w. (1595 r.) lub, jak podają inne źródła, w 1604 roku. Kościół został konsekrowany w 1638 roku. W 1658 r. w tracie wizytacji Gnińskiego stwierdzono zły stan techniczny budowli (m. in. przeciekający dach), wymagający podjęcia natychmiastowego remontu. W 1685 r. kościół zmienił przejściowo wezwanie na św. Jana Chrzciciela.

W 1858 r. kościół został poddany gruntownej restauracji (najprawdopodobniej wówczas obniżono dachy nad nawą i prezbiterium oraz wprowadzono neogotycką dekoracją na elewacji zachodniej). Kolejne prace restauracyjne przeprowadzono na pocz. XX w. (1900-1911). Wówczas, w 1909 r., do fasady dobudowano wieżę, która zmieniła oblicze kościoła. Ponownej restauracji został poddany na pocz. lat 30. XX wieku. Wtedy prezbiterium nakryto kasetonowym stropem. W 1986 r. na nowo otynkowano elewacje. Rok później wymieniono deski szalujące wieżę

Opis

Kościół jest położony w środkowej części wsi, przy skrzyżowaniu dwóch lokalnych dróg: z Targowiska do Wilkowic (pn.-pd.) oraz z Klonówca do Krzycka Wielkiego (wsch.-zach.), na placu o nieregularnym kształcie. Teren przykościelny otacza ogrodzenie murowane z cegły, tynkowane po stronie pn., wsch. i częściowo pd., z bramą w odcinku pd. oraz furtą w części zachodniej. Od pn. i wsch. graniczy z zabudowaniami należącymi do Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii. Od zach. z drogą prowadzącą do Targowiska oraz położonym po jej przeciwnej stronie gospodarstwem. Po pd. stronie kościoła znajduje się droga gruntowa, a za nią niewielki plac oraz ogród wydzielony murowanym ogrodzeniem. Wokół kościoła biegnie piaszczysta ścieżka, pokryta betonową kostką brukową w części zach. i pd., po obu stronach wydzielona niskimi żywopłotami z ligustru, za którymi od strony kościoła i muru rośnie trawa.

Kościół jest późnogotycki, orientowany, dwunawowy (jakkolwiek podział na nawy nie jest wyraźnie zaznaczony), trójprzęsłowy. Do oszkarpowanej na narożach nawy głównej wzniesionej na rzucie prostokąta, z kwadratową kruchtą przy elewacji pd., przylega od wsch. niższe prezbiterium na planie kwadratu, zamknięte prostą ścianą. Przy jego elewacji pn. wznosi się zakrystia na rzucie prostokąta o tej samej długości. Do nawy głównej od zach. przylega wtórna wieża na planie kwadratu z dwoma bocznymi pomieszczeniami na planie równoległych do niej prostokątów.

Bryła korpusu kościoła jest jednokondygnacyjna, rozczłonkowana, złożona z kilku prostopadłościanów, odpowiadających poszczególnym częściom budowli: nawie, prezbiterium, zakrystii i kruchcie. Ściany szczytowe nawy i prezbiterium są zwieńczone trójkątnymi szczytami, u podstawy których, nad nawą znajdują się sterczyny w kształcie obelisków. Nawę na narożach i w połowie długości ścian bocznych wzmacniają trójuskokowe szkarpy. Nawa i prezbiterium są nakryte dachami dwupołaciowymi, obniżonymi w stosunku do pierwotnych najprawdopodobniej po poł. XIX wieku. Pn. połać dachu prezbiterium jest przedłużona i nakrywa przylegającą do niego zakrystię. Pd. elewacja kruchty bocznej jest zamknięta trójkątnym szczytem o geometrycznym spływie, zwieńczonym krzyżem. Kruchtę nakrywa dach dwuspadowy. Przy zach. elewacji nawy wznosi się wyższa od niej wieża o prostopadłościennej dolnej kondygnacji, do której przylegają boczne pomieszczenia nakryte odrębnymi, jednospadowymi daszkami. Górna kondygnacja nawy, nieznacznie węższa od dolnej, składa się z dwóch części: dolnej o podstawie czworobocznej oraz górnej o kształcie wielobocznym, oddzielonej od niej trzema połaciami dachu okapowego, zwieńczonej hełmem z latarnią i krzyżem.

Nawa, prezbiterium i zakrystia zostały wzniesione z cegły i kamieni polnych, a następnie otynkowane. Kruchta po stronie pd. jest murowana z cegły i otynkowana, podobnie jak dwa pomieszczenia po pn. i pd. stronie wieży. Wieża przy elewacji zach. w dolnej kondygnacji jest wykonana w konstrukcji szkieletowej, otynkowanej, w górnej - z drewna, w konstrukcji słupowej, oszalowanej deskami w układzie pionowym. Dachy nad nawą, prezbiterium, zakrystią, kruchtą pd. i bocznymi pomieszczeniami przy wieży są pokryte dachówką ceramiczną. Trzy połacie dachu oddzielającego dolną kondygnację wieży od górnej pokrywa blacha (?) łupek dachowy. Nawę nakrywają sześciopolowe sklepienia gwiaździste wsparte na dwóch cylindrycznych filarach, prezbiterium - strop z dekoracyjnymi kasetonami, zakrystię - sklepienie kolebkowe, boczną kruchtę - strop drewniany z podsufitką, boczne pomieszczenia przy wieży - stropy ceramiczne.

Elewacje kościoła są otynkowane, wsparte na wysokim cokole wysuniętym przed ich lico nakrytym okapem, artykułowane ostrołukowymi otworami okiennymi w rozglifionych wnękach, szerszymi w elewacji południowej. Otwory okienne w elewacjach szczytowych prezbiterium oraz zakrystii posiadają analogiczne wykroje. W elewacji pn. zakrystii znajduje się prostokątny otwór drzwiowy zamknięty łukiem odcinkowym, w elewacji pd. kruchty - analogiczny, zamknięty łukiem pełnym podwieszonym.

Elewacja zachodnia kościoła jest częściowo przysłonięta wzniesioną na jej osi wieżą. Na widocznych jej górnych partiach i półszczytach znajdują się pozostałości wtórnej neogotyckiej dekoracji w postaci fryzu podokapowego. Elewacje wieży w dolnej kondygnacji oraz przylegających do niej przybudówek są otynkowane, górnej, oddzielonej daszkiem okapowym - oszalowane deskami. Na osi elewacji zach. wieży w przyziemiu znajduje się prostokątny otwór drzwiowy na tle płyciny z profilowaną opaską, zamkniętej łukiem ostrym. Nad nim umieszczono monogram IHS na tle tarczy.

Wnętrze kościoła jest dwunawowe, jakkolwiek podział ten nie jest wyraźny, trójprzęsłowe. Nawę główną przekrywają sześciopolowe sklepienia gwiaździste wsparte na dwóch kolumnach usytuowanych na wzdłużnej osi kościoła (wsch.-zach.), nieznacznie przesunięte w kierunku północnym. W zach. części nawy znajduje się drewniany balkon chóru muzycznego wsparty na dwóch filarach.

Węższe i niższe prezbiterium po wsch. stronie nawy jest otwarte do niej półkolistym łukiem tęczowym. Prezbiterium nakrywa strop kasetonowy z motywem gwiazdek, z pocz. lat 30. XX wieku. Główne wejście do kościoła prowadzi od strony kruchty w przyziemiu wieży, boczne - przez kruchtę południową. Zakrystia jest połączona z prezbiterium przejściem w jego pn. elewacji.

Neogotycki ołtarz główny oraz ołtarze boczne pochodzą z XIX wieku. W kościele znajduje się również wyposażenie starsze, m. in. poźnobarokowa chrzcielnica z 2. poł. XVIII w., dwa krucyfiksy z XVII i XVIII w. oraz cztery portrety trumienne z XVII wieku. Cennymi zabytkami są dwie późnorenesansowe, pochodzące z 2. poł. XVI w. płyty nagrobne wykonane z piaskowca: Wojciecha Dłuskiego (zm. w 1574 r.), ze stojącą postacią rycerza, oraz młodzieńca z rodu Kotwiczów-Gorczyńskich z 4 ćw. XVI w., z postacią chłopca w stroju renesansowym i ośmioma kartuszami herbowymi.

Zabytek dostępny. Bliższe informacje na temat parafii oraz godzin Mszy św. znajdują się na stronie internetowej www.parafia-morkowo.pl

oprac. Anna Dyszkant, OT NID w Poznaniu, 25-11-2015 r.