Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. Matki Boskiej Anielskiej - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. Matki Boskiej Anielskiej


kościół 1384 r. Mołtajny

Adres
Mołtajny, 28

Lokalizacja
woj. warmińsko-mazurskie, pow. kętrzyński, gm. Barciany

Kościół gotycki, przykład architektury państwa zakonnego w Prusach.

Historia

W 1404 r. zostało udokumentowane uposażenie probostwa w Mołtajnach i najprawdopodobniej z tą datą wiąże się wzniesienie murowanego kościoła (wskazuje się również datę wcześniejszą - ok. 2 tercji XIV w. dla części wschodniej lub późniejszą - koniec XV w. dla całego kościoła). Od zakończenia wojny 13-letniej (1466 r.) Mołtajny należały do rodziny Schliebenów. Ok. 1475-1485 został zbudowany szczyt wschodni oraz przedłużony korpus kościoła (badania dendrochronologiczne więźby wskazują daty: zakrystia 1459/1460 (?), część wschodnia nawy 1479 r., zachodnia - 1484/1485). W 1 poł. XVI w. dobudowano wieżę bogato dekorowaną blendami. Inna z hipotez badawczych zakłada jednak, że wieża nie jest elementem kończącym rozbudowę kościoła w kierunku zachodnim, ale została połączona z pierwotną budowlą kościelną z ok. 1404 wtórnie, przez „łącznik” zachodniej części nawy. Sama natomiast w partii przyziemia jest pozostałością założenia obronnego - obwarowania majdanu - związanego z istniejącym w Mołtajnach zamkiem krzyżackim. Podwyższona została już w nowej funkcji wieży kościelnej. Wraz z uznaniem Reformacji w Prusach Książęcych kościół został przeznaczony na świątynię gminy ewangelickiej. Szczyty wieży z ostrołukowymi blendami, a nawet cała ostatnia kondygnacja wieży datowane są na 1650 r. (szczyt zachodni wieńczy chorągiewka z datą). Ok. 1780 r. Mołtajny, wraz z patronatem kościoła, przeszły w ręce rodu Egloffsteinów, właścicieli sąsiednich Arklit i należały do nich aż do II wojny światowej. Po wojnie parafia rzymskokatolicka. Kościół remontowany na w l.80 XX w. (m.in. wymiana pokrycia dachów), w 2008 r. parafia uzyskała dofinansowanie MKiDN na przeprowadzenie prac zabezpieczających i konserwatorskich przy wieży, w trakcie których odkryto dekoracje ornamentalne w podłuczach blend i fryzu podokapowego oraz tarcze herbowe (jedna z nich z herbem Schliebenów) na wschodnim szczycie wieży.

Opis

Kościół znajduje się po południowej stronie przecinającej wieś drogi Arklity-Asuny, blisko północnego skraju Jeziora Arklickiego, w pobliżu skraju skarpy opadającej ku jezioru. Kościół orientowany, na rzucie prostokąta, bez wyodrębnionego prezbiterium, z nieco węższą czworoboczną wieżą o pogrubionych murach od zachodu oraz dostawionymi poprzecznie do osi kościoła zakrystią i kruchtą od północy. Bryła korpusu jednolita, zwarta, jednokondygnacyjna, nakryta wysokim dachem dwuspadowym; takież dachy na aneksach i czterokondygnacyjnej wieży. Na narożach kościół opięty ukośnie ustawionymi skarpami; skarpy dostawione także na osi ściany wschodniej i przy ścianie południowej. Wyrazistym akcentem urozmaicającym bryłę i kontur kościoła są szczyty schodkowe - wschodni, zakrystii, kruchty i wieżowe. Kościół murowany z łamanego kamienia polnego (dominuje we wschodniej części korpusu) oraz cegły licowej, z użyciem zendrówki; dachy kryte dachówka ceramiczną. Glify okien, blendy i podziały poziome szczytów oraz pas podokapowy tynkowane; poddane pracom konserwatorskim blendy i szczyty wieży cienko tynkowane, szczyty tynkiem barwionym w masie na kolor ciemnej czerwieni. Elewacje artykułowane otworami okiennymi zamkniętymi łukiem koszowym a w części zachodniej i wieży dodatkowo blendami - pojedynczymi i zdwojonymi o łuku koszowym lub ostrym. Przemurowania otworów i blend szczególnie widoczne na elewacji południowej. Rozbudowany szczyt wschodni pięciokondygnacyjny, siedmioosiowy, dzielony wysokimi blendami ostrołukowymi, z ukośnie ustawionymi sterczynami, w pierwszej kondygnacji dwie nisze z wimpergami i kwiatonem. Szczyt nad zakrystią pięcioosiowy, nad kruchtą trzyosiowy, z okulusami w podłuczu blend. W przyziemiu wieży w ścianach południowej i północnej wejściowe otwory ostrołukowe (południowy zamurowany), wyższe kondygnacje z rzędami czterech blend o wyrazistym, dopracowanym wykroju ostrołuku; w ostatniej kondygnacji po parze okien w schodkowym rozglifieniu. Wnętrze jednoprzestrzenne, salowe, nakryte pozorną kolebką drewnianą o spłaszczonym profilu. Przejście z przyziemia wieży do nawy przez otwór zamknięty łukiem ostrym, od strony nawy zachowane przy nim otwory po belce ryglującej i para zawiasów z prawej strony. Na ścianie północnej odsłonięty fragment gotyckich polichromii z widocznym zacheuszkiem. W posadzce znajdowała się płyta nagrobna z herbem Schliebenów (1561 r.), wcześniej jeszcze notowana była druga - z 1545 r. W części zachodniej kościoła drewniana empora chórowa z 1 poł. XVII w., z dekoracją malarską ze scenami starotestamentowymi, słupy dźwigające emporę zdobione płaskorzeźbionym ornamentem okuciowym. Na ścianie za emporą wmurowane drewniane epitafium (?) z pocz. XVII w. (?) z postaciami świętych Piotra i Pawła. Ołtarz i organy (organy zbudowane przez Karla Heinricha Obucha z Moraga) z 1782 r., fundacji Egloffsteinów. W niszach w nawie zachowane pojedyncze rzeźby drewniane Aarona i zapewne Mojżesza (2 poł. XVIII w.). Na dziedzińcu kościelnym po stronie północnej kamienny pomnik nagrobny Albrechta (zm. 1791) i Henrietty z Gottliebów (zm. 1776) Egloffsteinów, z postaciami alegorycznymi i wieńczącą postument antykizującą wazą; uszkodzona płyta z inskrypcją przeniesiona do kościoła.

Kościół użytkowany, zamykany.

Oprac. Joanna Piotrowska, OT NID w Olsztynie, 13.08.2014 r.

 

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_28_BK.153650, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_28_BK.251004