Historia

Odrębna gmina żydowska w Mińsku Mazowieckim założona została ok. 1822 roku. Jej siedziba, podobnie jak bożnica i łaźnia, mieściła się przy ul. Karczewskiej (obecnie ul. Piłsudskiego). Swoim zasięgiem obejmował oprócz samego Mińska: Cegłów, Siennicę, Latowicz, Iwowe, Jeruzal. Żydzi zamieszkiwali głównie tereny położone na południe i południowy-zachód od Starego Rynku (pl. Dąbrowszczaków) i rynku Sendomierza (pl. Kilińskiego), po obu stronach rzeki Srebrnej, do ulic Mostowej i Górnej (ul. Kazikowskiego). W 1827 r. w Mińsku żyło dwustu sześćdziesięciu Żydów przy ogólnej liczbie siedmiuset siedemdziesięciu mieszkańców. Trzydzieści cztery lata później stosunek ten wynosił sześćset dziewięćdziesięciu dwóch członków społeczności żydowskiej na tysiąc trzystu trzydziestu ośmiu mieszkańców, a w 1897 r. trzy tysiące czterystu czterdziestu pięciu wyznawców judaizmu na sześć tysięcy szesnastu mieszkańców Mińska. Miejscowi Żydzi zajmowali się głównie handlem i rzemiosłem, a przy tym byli właścicielami dużej ilości nieruchomości w mieście. W 1937 r. Mińsk Mazowiecki zamieszkiwało około pięć tysięcy ośmiuset Żydów przy ogólnej liczbie 16500 mieszkańców.

Pierwszy, stary cmentarz żydowski, powstał ok. 1820 r. i funkcjonował do ok. 1870 r. Na jego terenie po II wojnie światowej wybudowano zespół szkół. Drugi, nowy cmentarz przy obecnej ulicy Dąbrówki założono po 1870 r. Funkcjonował on do 1964 r.

Opis

Nekropolia zajmuje obszar około 1,05 hektara i ma kształt zbliżony do prostokąta o przybliżonych wymiarach 150 na 60 m. Teren otoczony jest ogrodzeniem z siatki i kolczastymi krzewami, a wejście znajduje się od strony północno-zachodniej.

Na jego terenie łącznie przetrwało kilkaset macew, ustawionych w rzędach w kierunku pn.-wsch. – pd.-zach. Większość nagrobków ma formę tradycyjnych pionowych płyt - macew o półkolistym zwieńczeniu. Inskrypcje na nich pisane są przede wszystkim w języku hebrajskim. Jedynie kilka z nich posiada napisy w języku polskimi lub w jidisz. Przez długi okres istnienia nekropolii przestrzegano podziału na kwatery męskie i żeńskie. Zasadę tą porzucono w kresie międzywojennym. W części południowo-zachodniej znajdują się zbiorowe mogiły Żydów rozstrzelanych w 1942 i 1943 r. przez Niemców. Groby te nie zostały jednak oznaczone.

W dniu 21 sierpnia 1967 r. - w 25 rocznicę rozpoczęcia likwidacji mińskiego getta - odsłonięto na cmentarzu pomnik upamiętniający zagładę społeczności żydowskiej (z dwujęzycznym - polskim i żydowskim napisem): "Pomnik ten poświęcony jest pamięci ludności żydowskiej Mińska Mazowieckiego i okolic w liczbie 5500 mężczyzn, kobiet i dzieci zamordowanych w latach 1939-1945 przez ludobójców hitlerowskich. Cześć pamięci męczenników".

Najstarszy zidentyfikowany nagrobek pochodzi z 1878 r. i upamiętnia Icchaka syna Mosze. W pobliżu pomnika ofiar zagłady znajduje się grób cadyka Jakowa z Mińska Maz. - syna Szymona z Zawichostu, zm. 23 Adar 5662 (2 marca 1902 r.). W dalszej części cmentarza zachowała się także macewa jego matki, zmarłej w 1883 r. Dwory Miriam córki Szloma Chaima z Kiejdan, potomkini Mordechaja z Lachowicz, Aszera ze Stolina, Aharona z Karlina, Szlomo z Karlina i Chachama Cwi z Amsterdamu.

W 2007 roku dzięki staraniom osób związanych z Gminą Żydowską w Warszawie, cmentarz poddano szczegółowej inwentaryzacji. Na początku XXI wieku, przed 2013 r. był on dwukrotnie porządkowany.

Obiekt ogólnodostępny.

Oprac. Jerzy Szałygin, OT NID w Warszawie, 12-02-2018 r.