XIX w. W obrębie założenia cmentarnego znajdują się także nagrobki kamienne, należące do najstarszych w regionie. Kirkut posiada wartość historyczną, artystyczną i naukową, stanowiąc ważną część dziedzictwa kulturowego regionu.

Historia

Pierwsza wzmianka obecności ludności żydowskiej w Krzepicach pochodzi z 1633 r. W 1730 r. poświęcono pierwszą, drewnianą synagogę, a w roku 1795, w związku ze wzrostem liczby wyznawców judaizmu, na terenie miejscowości utworzono odrębną dzielnicę żydowską zwaną Nowokrzepice. Była ona usytuowana w kierunku południowo-zachodnim od centrum. W tym okresie w miejscowości funkcjonowała także gmina żydowska. W l. 50. XVIII w., nad lewym brzegiem rzeki Liswarty założono cmentarz żydowski. Do cmentarza prowadziła droga z rynku w Nowokrzepicach, którą dawniej chodziły kondukty pogrzebowe. Na terenie cmentarza wybudowano dom przedpogrzebowy. W 1857 r. Krzepice zamieszkiwało 1057 osób wyznania mojżeszowego, co stanowiło prawie połowę wszystkich mieszkańców miejscowości. Ludność ta zajmowała się głównie krawiectwem, czapnictwem oraz wyrobem dywanów. W 1815 r., w odległości ok. 700 metrów od cmentarza, wybudowano murowaną synagogę wraz z zabudowaniami towarzyszącymi – mykwą oraz domem rabina. W wieku XIX  teren kirkutu wydzielono drewniano-kamiennym ogrodzeniem. Od strony północnej znajdowała się brama. Z biegiem czasu liczba ludności żydowskiej na obszarze miejscowości stale rosła i w 1921 r. wynosiła 1772 osoby. Stan ten uległ zmianie w latach 40. XX w. W czerwcu i lipcu 1942 r. nastąpiły deportacje Żydów do obozu zagłady w Oświęcimiu. Pozostałe osoby zostały wywiezione do getta  w Sosnowcu. W 1946 r. miał miejsce ostatni pochówek na cmentarzu. Po tym czasie kirkut zamknięto do celów grzebalnych. W 1988 r. obszar wpisano do rejestru zabytków. W 1997 r. na cmentarzu przeprowadzono prace remontowe. Gruntowna renowacja całego założenia miała miejsce w roku 2000. W latach 2000-2009, w ramach inicjatywy „antyschematy”, na cmentarzu były prowadzone prace dokumentacyjne i porządkowe.

Opis

Cmentarz jest usytuowany w odległości ok. 1,6 km na południowy zachód od centrum miejscowości. Jest on położony na płaskim terenie i otoczony przez nieużytki i pola uprawne. W pobliżu, po stronie południowo-wschodniej znajduje się rzeka Liswarta, której koryto pierwotnie usytuowane było bezpośrednio przy krawędzi ogrodzenia. Po stronie południowej przebiega linia kolejowa. Wzdłuż prowadzącej na cmentarz ulicy Nadrzecznej znajduje się pasmo współczesnej jednorodzinnej zabudowy mieszkaniowej. Powierzchnia cmentarza wynosi 1,4 ha. Pierwotnie obszar, wytyczony na planie nieregularnego czworokąta, otoczony był murem z kamienia wapiennego z bramą oraz z jednej strony płotem drewnianym. Obecnie historyczne ogrodzenie zachowało się jedynie fragmentarycznie. Cmentarz można podzielić na część starszą, w obrębie której występują nagrobki kamienne oraz nowszą, gdzie dominują macewy żeliwne. Ogółem, na obszarze założenia znajduje się 310 nagrobków z kamienia i 402 macewy żeliwne. Najstarszy z nich pochodzi z 1740 r., natomiast najnowszy z roku 1946. O ich wartości artystycznej świadczą m. in. zachowane detale architektoniczne takie kamienne gzymsy i półkolumny oraz misterne zdobienia macew żeliwnych, o bogatej symbolice.  Większość inskrypcji wykonano w języku hebrajskim. Oprócz historycznych elementów upamiętniających znajduje się tam także współczesny pomnik z 2013 r. poświęcony pamięci rodzin Lipszyc i Zelcer. Kirkut wyróżnia się w krajobrazie jako skupisko zieleni wysokiej, wśród której występują buki, dęby i sosny. Roślinność ta ma charakter nasadzeń nieregularnych.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Opr. Ewa Waryś, OT NID w Katowicach, 31-10-2018 r.