Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

cmentarz greckokatolicki - Zabytek.pl

cmentarz greckokatolicki


cmentarz obrządku wschodniego 1. poł. XIX w. Łówcza

Adres
Łówcza

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. lubaczowski, gm. Narol - obszar wiejski

Cmentarz greckokatolicki w Łówczy stanowi cenny zespół nagrobków reprezentujących ludową sztukę sepulkralną tzw.bruśnieńskiego ośrodka kamieniarskiego, stanowiącą nierozłączny element krajobrazu kulturowego Roztocza.

Kaplica w Łówczy jest, a w zasadzie była zabytkiem o unikatowej wymowie – postawiono ją na cmentarzu by pogrzebać pańszczyznę. Wyrażała to tematyka polichromii, która zdobiła kiedyś ściany wnętrza kaplicy.

Historia

Cmentarz w Łówczy powstał prawdopodobnie pod koniec XVIII w. lub w pocz. XIX w. zapewne w wyniku dekretu cesarskiego Józefa II z 1783 r. nakazującego umiejscawianie cmentarzy poza granicami terenów przykościelnych i przycerkiewnych. W 1854 r. działka cmentarna była o ok. połowę mniejsza od obecnej działki, na której usytuowany jest cmentarz. Na mapie katastralnej z 1854 r. na terenie cmentarza nie wrysowano jeszcze kaplicy cmentarnej, która została wzniesiona na pamiątkę zniesienia pańszczyzny w 1848 r, co poświadczał dający się odczytać jeszcze w l. 70. XX w. napis umieszczony we wnętrzu kaplicy oraz tematyka polichromii, którą ozdobiono jej wnętrze. Treść wspomnianego napisu została zamieszczona w artykule A. Stelmacha opublikowanym w 1973 r. w Polskiej Sztuce Ludowej. Był to napis w języku ukraińskim wykonany cyrylicą: „Do toi kaplicy był instyhiatorom wielemożny swiaszcziennyk Pawło Polianskij Paroch Łuwczy. Sostawysia Kaplica syia w pamiat oswobożdienia ot panszczyny cysarom Fierdynandom dnia 3 Maja r.b. 1848.” Wydaje się zatem, że kaplica powstała nieco później, niż w 1854 r. Z pewnością jednak nie później niż w 1856 r. ponieważ w napisie istniejącym dawniej w kaplicy, jako inicjator jej budowy wymieniony był ksiądz Paweł Polański, który był parochem w Łówczy do 1856 r. Ciekawa jest sama symboliczna wymowa tej postawionej na cmentarzu kaplicy – pogrzebano w niej bowiem pańszczyznę. Cmentarz w Łówczy był użytkowany do czasu wysiedleń miejscowej ludności ukraińskiej w ramach akcji „Wisła”. Nie remontowana kaplica ulegała stopniowemu zniszczeniu i już w pocz. XXI w. była w stanie ruiny. W latach 2011-2012 uporządkowano teren cmentarza oraz wykonano prace konserwatorskie przy nagrobkach. W 2015 r. wykonano nowe ogrodzenie cmentarza.

Opis

Cmentarz greckokatolicki z kaplicą położony jest w centralnej części Łówczy, jednak z dala od zabudowy wiejskiej, która w tej części się nie wykształciła ze względu na trudne warunki terenowe. Zlokalizowany jest przy lokalnej drodze prowadzącej do szkoły (równoległej do głównej drogi wiejskiej), przechodzącej następnie w drogę polną, pomiędzy budynkiem szkoły podstawowej a zespołem cerkiewnym (ok. 130 m na pn.-wsch. od szkoły. Założony jest na planie zbliżonym do trapezu i zajmuje powierzchnię 0,36 ha. Cmentarz jest ogrodzony i porośnięty starodrzewem.

Na cmentarzu zachowało się ponad 150 nagrobków, które rozmieszczone są w sposób nieregularny. Nagrobki skierowane są w większości frontem w kierunku zach. Większość nagrobków wykonana została w tzw. bruśnieńskim ośrodku kamieniarskim z wapienia eksploatowanego w kamieniołomie w Starym Bruśnie. Z nagrobków znajdujących się na cmentarzu można wydzielić trzy stylistyczne grupy. Pierwszą, nieliczną, grupę tworzą nagrobki najstarsze (jeden z nich z datą 1864 r.), osadzone w kamiennych podstawach, w formie prostego krzyża łacińskiego z inskrypcjami umieszczonymi na całym licu krzyża, nie posiadające żadnej dekoracji. Napisy sporządzone są w języku ruskim (ukraińskim), z użyciem liternictwa z języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Drugą grupę – popularną tak w II poł. XIX w. jak i l. 20. XX w. – tworzą niewielkie (najczęściej) nagrobki w formie prostych lub trójlistnych krzyży (w większości greckich) z płaskorzeźbioną postacią Chrystusa Ukrzyżowanego lub (o wiele rzadziej) Matki Bożej w centrum krzyża i z wyodrębnionymi polami inskrypcyjnymi w dolnej, rozszerzającej się części trzonu krzyża. Niektóre nagrobki dekorowane są rozetkami umieszczonymi w ramionach krzyża. Te proste nagrobki osadzone są w nieco szerszych od trzonu kamiennych płytach podstawy – jedno lub dwustopniowych. Do trzeciej grupy należą nagrobki pochodzące głównie z pierwszej poł. XX w. (chociaż są także starsze, np. z 1888 r.). Składają się najczęściej z dwustopniowej podstawy, cokołu, postumentu i krzyża. Często posiadają bogatą dekorację rzeźbiarską (np. motywy floralne i solarne) i figuralną (płaskorzeźby postaci Chrystusa Ukrzyżowanego i dwóch Marii pod krzyżem). Postumenty zakończone są ozdobnymi wolutami, dwuspadowymi daszkami obwiedzionymi profilowanymi gzymsami. Inskrypcje w języku ukraińskim, umieszczone są we frontowej ściance postumentu – w płycinach, w wydzielonych rylcem polach, na tablicach osadzanych w płycinach lub bezpośrednio na płaszczyźnie ścianki.

Ruiny kaplicy znajdują się w pn.-wsch. części cmentarza (w centrum jego pierwotnego obszaru). Była ona zbudowana z wapienia na planie zbliżonym do kwadratu i kryta dachem dwuspadowym. Obecnie zachowały się mury do ok. 2/3 pierwotnej wysokości. Polichromia została w l. 90. XX w. transferowana i obecnie znajduje się w Muzeum-Zamek w Łańcucie.

Obiekt dostępny przez cały rok.

Oprac. Ryszard Kwolek, OT NID w Rzeszowie, 30-01-2019 r.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Andrzej Kwasik.

Rodzaj: cmentarz obrządku wschodniego

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_CM.8006, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_CM.56740