Historia

Synagoga w Łańcucie zbudowana została w 1761 r. na miejscu starszej, drewnianej. Remontowana i przebudowywana była w l. 1896 i 1909-1910. W 1939 roku częściowo spalona przez Niemców, następnie po remoncie użytkowana jako magazyn. W czasie tego pożaru spłonął drewniany babiniec dobudowany do ściany pn. Na mapie katastralnej Łańcuta z 1849 r. widoczny jest budynek bożnicy z loggią od strony zach. i drewnianym babińcem od strony pn. Klatka schodowa od strony zach. została dobudowana zapewne w okresie międzywojennym lub dopiero po II wojnie światowej. Ok. 1959 roku synagoga częściowo wyremontowana przez władze miejskie, została przeznaczona na Muzeum Regionalne w Łańcucie, gromadzące zbiory etnograficzne. Urządzano w niej także wystawy okresowe. Ok. 1978 roku została przejęta przez Muzeum - Zamek w Łańcucie z przeznaczeniem na ekspozycję sztuki judaistycznej. W latach 80-tych XX w. wykonano konserwację malowideł w obu salach oraz remont elewacji i stolarki. Z początkiem lat 90-tych XX w. budynek został udostępniony dla zwiedzających.

Opis

Synagoga usytuowana jest w pd.-wsch. kwartale zespołu staromiejskiego, w pd.-wsch. narożniku Placu Jana III Sobieskiego. Synagoga w typie bożnic dziewięciopolowych, zbudowana jest na rzucie prostokąta, z wysuniętą od zach. dwukondygnacyjną, arkadową loggią na planie kwadratu i klatką schodową prowadzącą do babińca na piętrze. Jest budynkiem piętrowym, niepodpiwniczonym, przykrytym dachem czterospadowym. Wnętrze złożone jest z obszernej sali modlitw od strony wsch. o wysokości budynku, z architektoniczną bimą pośrodku. Część od strony zach. podzielona jest na dwie kondygnacje. Na parterze znajduje się prostokątny przedsionek - pulisz i kwadratowa sala zebrań kahału. Piętro zajmuje prostokątny babiniec. Budynek zbudowano z cegły, jest otynkowany, dach kryty blachą płaską. Pomieszczenia parteru sklepione są krzyżowo, babiniec odcinkowo na belkach stalowych. Elewacje zwieńczone są profilowanym gzymsem, podzielone wertykalnie lizenami. W sali modlitw i babińcu znajdują się wysokie okna, zamknięte odcinkowo, z profilowanymi opaskami. Głównym elementem elewacji frontowej jest piętrowa loggia, z narożnymi pilastrami, tralkowymi balustradami i zwieńczeniem profilowanym gzymsem. Do loggii od pd. przylega klatka schodowa z pd. ścianą zwieńczoną schodkowo. W elewacji pn., poniżej okien sali modlitw, widoczny jest rząd kwadratowych wnęk stanowiących pozostałość konstrukcji stropu istniejącego tu kiedyś drewnianego babińca. Poniżej, w partii cokołowej znajdują się poziome, odcinkowo zamknięte okna pomiędzy byłym babińcem, a salą modlitw. Obok, w zach. krańcu tej elewacji znajduje się prostokątne okno doświetlające sień. Identyczne okno, doświetlające salę zebrań kahału, znajduje się w elewacji południowej.

Ściany wnętrza sali modlitw obiega szeroki gzyms kordonowy przełamany nad wejściem. Powyżej znajduje się fryz arkadowy z wypełnieniem hebrajskimi napisami, a na ścianie zach. iluzjonistyczny fryz z kolumienkami i hebrajskimi znakami zodiaku. Powyżej znajdują się motywy roślinne, arabeskowe i zwierzęce oraz panorama Jerozolimy. Środek wnętrza zajmuje bima z czterema polichromowanymi kolumnami kompozytowymi i baldachimem podtrzymującym spływy sklepienne, dekorowanym fantazyjną, polichromowaną sztukaterią i scenami biblijnymi. Na ścianie wsch. znajduje się drewniany Aron ha-kodesz, ozdobiony dekoracją snycerską. Sala zebrań kahału posiada dekorację malarską.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Zwiedzanie po uprzednim poinformowaniu Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, tel. 022 4366000, lub e-mailem pod adresem fodz@fodz.pl

Oprac. Adam Sapeta, OT NID w Rzeszowie, 14-09-2015 r.