Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

nowy pałac Potockich - Zabytek.pl

nowy pałac Potockich


pałac 1850 - 1857 Krzeszowice

Adres
Krzeszowice, Parkowa

Lokalizacja
woj. małopolskie, pow. krakowski, gm. Krzeszowice - miasto

XIX-wieczna rezydencja jednego z najbardziej wpływowych rodów polskich, dowód przenikania mód architektonicznych w budownictwie pałacowym i komponowaniu założeń parkowych.

Zespół parkowo-pałacowy w Krzeszowicach to jeden z cenniejszych przykładów rezydencji ziemiańskiej w regionie. Neorenesansowy pałac wraz z sąsiadującym neogotyckim kościołem stanowią cenne zabytki architektury historyzmu, a kompozycja parku należy do klasycznych przykładów XIX-wiecznej sztuki ogrodowej.

Historia

Od XVII w. Krzeszowice były znane jako uzdrowisko. W 1816 dobra odziedziczył Artur Potocki, protoplasta linii krzeszowickiej. W 1832, po śmierci Artura Potockiego, dobrami zarządzali jego żona Zofia i syn Adam. Pierwsze dwa projekty pałacu powstały na zamówienie Izabeli Lubomirskiej, pod koniec XVIII w. Następne zamawiali Potoccy. Artur Potocki, w 1819 zamówił projekt u francuskich architektów Karola Perciera i Piotra Franciszka Leonarda Fontaine’a. Skala proponowanego pałacu przerastała jednak możliwości finansowe Potockich. W 1823 kolejny projekt wykonał architekt berliński, Karol Schinkel. Na zamówienie Zofii, powstały jeszcze dwa projekty pałacu, w stylu angielskiego gotyku. Ostateczny wykonał pod koniec lat czterdziestych Franciszek Maria Lanci. Lanci zaproponował rezydencję stosunkowo skromną, w stylu renesansu włoskiego, bardziej zasługującą na miano willi niż pałacu. Pracami kierował Antoni Bauman. Po śmierci Adama Potockiego w r. 1871 dokonano istotnej zmiany w wyglądzie fasady głównej (południowej) pałacu, m.in. wyrównano jej proporcje, ale nie zmieniono układu nadanego przez Lanciego. W takim mniej więcej zewnętrznym kształcie pałac przetrwał do dziś. Po r. 1893 przedłużono w kierunku północnym skrzydło zachodnie, według projektu Zygmunta Hendla, tworząc obszerną oficynę, wykonaną z czerwonej cegły i nakrytą mansardowym dachem. Na przełomie XIX i XX w. od północnego wschodu dobudowano nowe skrzydło gospodarcze, wskutek czego utworzył się drugi, nie reprezentacyjny dziedziniec. W pałacu Potoccy zgromadzili bogate i cenne dzieła sztuki, w tym obrazy, rzeźby, meble, antyki, szkło, porcelanę, pamiątki historyczne itp. Podczas okupacji niemieckiej generalny gubernator Hans Frank objął w 1940 r. pałac w posiadanie jako swą letnią rezydencję i nakazał przebudować wnętrze według projektu Herberta Pohla, Koetgena i Horstmanna. Powstała wówczas m.in. środkowa klatka schodowa. Po zakończeniu II wojny światowej pałac początkowo przeznaczono dla Akademii Leśnej i Państwowego Instytutu Badań Leśnych z siedzibą w Krzeszowicach. Ostatecznie umieszczono tu Państwowy Zakład Wychowawczy im. Tadeusza Kościuszki, szkołę podstawową, liceum i internat. Nie konserwowany i nie odnawiany pałac szybko niszczał. Ok. r. 1973 narodziła się koncepcja, aby zespół budowli pałacowych przeznaczyć na ośrodek rehabilitacji leczniczej. W r. 1977 zabudowania pałacowe przejął Wydział Zdrowia i Opieki Społecznej Urzędu Miasta Krakowa z przeznaczeniem na Krakowskie Centrum Rehabilitacji. Do 1987 wykonano jednak tylko prace zabezpieczające. Obecnie pałac jest własnością Gminy Krzeszowice.

Opis

Pałac leży w zachodniej partii miejskiego centrum, w najwyższym punkcie parku krajobrazowego, na wysokości 290 m n.p.m. Ma kształt czworoboku z dziedzińcem pośrodku. Ogólna kubatura zespołu wynosi blisko 43 500 m3, a powierzchnia użytkowa - ok. 5320 m2; znajduje się w nim 228 różnych pomieszczeń (ok. 100 było używanych przez właścicieli). Pałac zbudowano w latach 1850-1857. Budowla składała się z dwupiętrowego korpusu głównego z czterema wieżami na narożach, połączonych z nim przewiązkami dwustronnych, jednopiętrowych pawilonów bocznych, oraz ze skrzydeł bocznych. Ponadto od wschodu wzniesiono ośmioboczny pawilon (późniejsza oranżeria), związany galerią ze skrzydłem bocznym. Całość od południa poprzedzał obszerny taras. Syn Artura, Adam Potocki, w 1858 zamówił u Filipa Pokutyńskiego plan przebudowy pałacu. Plan ten nie został zrealizowany, zbudowano tylko skrzydło tylne (zgodnie z projektem Lanciego), które zamknęło dziedziniec założenia. Pałac został zamieszkany dopiero w 1862, a drobne przeróbki (głównie wnętrz) trwały do 1870 (architekt August Stüler, rzeźbiarz Parys Filippi). Przed frontem pałacu, od strony południowej rozciąga się obszerny, obmurowany taras widokowy. Podobny taras znajduje się od wschodu; pod nim prowadzą wejścia do obszernych piwnic. Skrzydło pałacu od tej strony ozdabia oryginalny, ośmioboczny pawilon - dawna oranżeria, połączona galerią z pałacem. W okresie użytkowania przez Państwowy Zakład Wychowawczy wnętrze pałacu zostało mocno zdewastowane; zniszczało zwłaszcza, często bezpowrotnie, drobne, zabytkowe wyposażenie architektoniczne: ceramiczne kominki, boazerie, drzwi, ramy, profilowana stolarka, kinkiety, okucia drzwi i okien, gipsatura itd. Frontowa część pałacu przeznaczona była przez Potockich na cele reprezentacyjne (wschodnia część parteru i parter wschodniego skrzydła bocznego), mieszkalne (I piętro oraz II piętro w skrzydle wschodnim) i gościnne (II piętro - poddasze, część izb skrzydła zachodniego). Skrzydło północne miało charakter przede wszystkim gospodarczy. Przez taras wchodzi się do sieni, w przedłużeniu której znajduje się główna klatka schodowa. Z prawej (wschodniej) strony biegną amfiladowo: dwie tzw. sale francuskie, mała sala jadalna, narożna sala balowa (ozdobiona stiukami). Dalej (już w skrzydle wschodnim) mieściła się duża sala jadalna, z której kryta galeria prowadziła do ośmiobocznego, wysuniętego naprzód pawilonu - dawnej oranżerii. Z sieni frontowej w lewo (na zachód) przechodziło się do dwóch kolejnych, różnej wielkości pomieszczeń, w których znajdowała się biblioteka przylegająca do gabinetu mieszczącego się w tzw. Pokoju Gdańskim. W skład wyposażenia tego pokoju wchodziły przede wszystkim kręcone renesansowe schody gdańskie, zakupione w 1856 w Gdańsku przez Adama Potockiego. Obecnie gdańskie schody znajdują się w Collegium Maius w Krakowie, gdzie zostały umieszczone podczas powojennej aranżacji wnętrz. Park, o powierzchni 12,43 ha, ma charakter krajobrazowy i cechy parku angielskiego ze względu na dość swobodną kompozycję zieleni. Główny akcent nadają mu dwie wydłużone polany widokowe, opadające łagodnie po stokach wzgórza w kierunku wschodnim i południowym. Obydwie ujęte są w ramy wysokiej zieleni, dzięki czemu znacznie wydłużają się ich perspektywy widokowe. Polana południowa rozpościera się przed frontem pałacu; zgodnie z założeniami, miała ona dawać właścicielom widok na wzgórze z ruinami zamku Tęczyn, stanowiącymi świadectwo dawnej świetności rodu. W dolnej części polany wyróżniają się pojedyncze drzewa o urozmaiconych kształtach i barwne ich grupy, złożone z buków purpurowych i olbrzymich, rzadkich gatunków dębów (piramidalny, strzępolistny, błotny, czerwony, szypułkowy), surmii, świerków i innych. Nad obszerną sadzawką rośnie jarząb szerokolistny, obficie kwitnące magnolie i grupa drzew rodzimych, a w obrzeżeniu zieleni - sumak octowiec.

Park dostępny do zmierzchu, pałac - po uzgodnieniu z władzami gminy lub przy okazji urządzanych w nim imprez.

Oprac. OT NID w Krakowie, 26.10.2014 r.

Rodzaj: pałac

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_12_BK.195401, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_12_BK.362854