Przykład programowej architektury króla i jednocześnie ważny zabytek w regionie. Od 1466 r. klasztor Kanoników Regularnych Laterańskich. Pierwsza kongregacja tego zakonu powstała w pobliskim Mstowie, następna była placówka w Kłobucku, do której bezpośrednio nawiązuje surowa sylweta kościoła w Krzepicach.

Historia

Parafia pw. św. Jakuba Apostoła w Krzepicach powstała przed 1357 r., poprzez wydzielenie jej z parafii w Kłobucku, należącej wówczas do diecezji krakowskiej. Kościół powstał z fundacji Kazimierza Wielkiego, obok pobliskiego założenia zamkowego i miasta Krzepice. Konsekrowany pomiędzy 1464 a 1473 r. przez arcybiskupa Jana Gruszczyńskiego. W 1466 r. parafia została oddana pod opiekę duszpasterską Kanoników Regularnych Laterańskich, sprowadzonych staraniem Jana Hińczy z Rogowa - starosty krzepickiego i kasztelana sandomierskiego. Zakon sprawował tu funkcje duszpasterskie aż do kasaty klasztoru przez zaborców w 1809 roku. Początkowo zakonnicy mieszkali w domu wójtowskim. Klasztor przy kościele wzniesiono dopiero w latach 1486-1521. Całość obiektu była wielokrotnie remontowana, m.in. w 1548 r. oraz po wielkim pożarze w roku1628. Tą ostatnią restaurację przeprowadzono z inicjatywy prepozyta ks. Mariana Suchana według projektu Walentego von Saebischa. Zakres przebudowy musiał być znaczny, gdyż w 1633 r. odbyła się ponowna konsekracja, dokonana przez bp. Tomasza Oborskiego. Kościół został doszczętnie spalony w czasie najazdu szwedzkiego. Jego kolejna odbudowa trwała kilka lat. Pomiędzy 1661 a 1670 r. prezbiterium otrzymało sklepienie, a w l. 1673-1689 przesklepiono nawę. Wieżę i boczną kaplicę św. Józefa zbudowano w latach 1659-1661. Wówczas też nadano świątyni barokowy wystrój. Po kasacie zakonu i zamianie probostwa na świeckie rozebrano część klasztoru. Kolejne prace budowlane, które przeprowadzono kościele w XIX w. dotyczyły wymiany więźby dachowej i pokrycia oraz nadbudowy wieży. Z początkiem XX w. ułożono nową posadzkę i wykonano polichromię wnętrza. Uszkodzenia w czasie II wojny światowej skutkowały szeregiem remontów, które toczyły się do lat 60. XX wieku. Uroczystego poświęcenia odnowionego wnętrza kościoła dokonał 12 kwietnia 1993 r. biskup Miłosław Jan Kołodziejczyk. Jednocześnie rozpoczął on nieustającą nowennę do Najświętszej Maryi Panny Krzepickiej i wznowił Bractwo Różańcowe istniejące w Krzepicach od 1686 roku.

Opis

Kompleks klasztorny zajmuje narożny blok zabudowy przyrynkowej w Krzepicach. Od zach. dochodzi do strugi Bieszcza (Piszczka, Kukówka), prawego dopływu Liswarty. Z pozostałych stron ograniczony jest prywatnymi posesjami. Kościół wraz z budynkiem klasztoru i zabudową gospodarczą tworzą jedność wyodrębnioną kamiennym, otynkowanym murem z trzema bramami.

W kompleksie dominuje orientowana świątynia, posiadająca gotyckie cechy stylowe zatarte na skutek licznych przekształceń w okresie renesansu i baroku. Głównym materiałem użytym do jej wzniesienia jest cegła. Bryła składa się z korpusu nawowego, prezbiterium zamkniętego trójbocznie z ostrołukowymi oknami, dostawionych obustronnie kaplic w formie transeptu, wieży z kruchtą, zakrystii mieszczącej oratorium, łączące kościół z klasztorem za pomocą przejścia rozpiętego na arkadzie, przedsionka pd. oraz sygnaturki. Różnice stylistyczne poszczególnych form wyeksponowano poprzez odsłonięcie wątku ceglanego na korpusie głównym, co stanowi kontrast dla otynkowanych ścian kaplic, wieży i zakrystii. Zarówno nawa jak i prezbiterium są oszkarpowane. Wszystkim elewacjom nadano odmienną stylistykę. Czterokondygnacyjna wieża z kruchtą na planie kwadratu (ostatnia kondygnacja na planie ośmioboku),zwieńczona hełmem o barokowej formie stanowi elewację frontową kościoła. Na drugim planie zwraca uwagę pozostałość gotyckiego szczytu z wyprawionymi na biało blendami. Elewacje pn. i pd. są niesymetryczne i wieloplanowe, urozmaicone dostawionymi kaplicami, których ściany szczytowe zdobią gzymsy. Nawę i kaplice wieńczy dach dwuspadowy, obecnie kryty blachą miedzianą. Wewnątrz zastosowano sklepienia kolebkowe, nad nawą wzbogacone ostrołukowymi lunetami oraz klasztorne w kruchcie. Nawę podzielono na przęsła za pomocą filarów, pomiędzy które wprowadzono przyścienne wnęki zamknięte łukowo. Granicę pomiędzy nawą a prezbiterium wyznacza wydatny łuk tęczowy. Ściany ozdobiono dekoracją stiukową oraz barwną malaturą. Wyposażenie wnętrz ma charakter barokowy i rokokowy, ale zachowały się w nim m.in. gotyckie i renesansowe portale; barokowa grupa „Ukrzyżowania” z Matką Boską, św. Janem Ewangelistą i św. Marią Magdaleną na belce tęczowej; barokowa drewniana chrzcielnica, a także chór muzyczny wsparty na trzech filarach.

Budynek klasztoru jest znacznie przekształcony zarówno wewnątrz jak i na elewacjach. Pierwotne elementy zachowały się głównie w postaci oryginalnego rozkładu pomieszczeń sklepionych krzyżowo na pierwszej kondygnacji, oraz w postaci zachowanego sklepienia późnogotyckiego o sieciowym układzie żeber znajdującego się w pomieszczeniu refektarza na drugiej kondygnacji.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Aleksandra Bednarska, OT NID w Katowicach, 24-11-2015 r.