W jego wnętrzu znajduje się nagrobek Jerzego Niemsty z 1542 roku - cenny przykład renesansowej plastyki sepulkralnej.

Historia

Dzieje Krzcięcic sięgają co najmniej połowy XII wieku. Pierwsza wzmianka o tutejszej parafii pochodzi z 1326 roku. W latach 1470-1480 według Jana Długosza kościół był drewniany i nosił wezwanie św. Prokopa. Po jego pożarze, z inicjatywy Jerzego Niemsty, w latach 1536-1542 muratorzy Albert, Mikołaj i Stanisław zbudowali murowaną świątynię. W 1543 roku ufundowano przy niej prepozyturę i kolegium mansjonarzy. Około 1547 roku przekazano ją kalwinistom. W kolejnych dziesięcioleciach Krzcięcice były jednym z ważniejszych ośrodków reformacji w Małopolsce. Między 1625 a 1643 rokiem katolicy odzyskali miejscowy kościół. W XVIII wieku wybudowano przy nim obecną dzwonnicę. W 1823 roku szczyt zachodni budynku został zniszczony w czasie burzy. Niedługo po tym odbudowano go. W 1880 roku i początku XX wieku miały miejsce gruntowne remonty świątyni, m.in.: w latach 1910-1914 wymieniono całe wyposażenie ruchome na neogotyckie (wyk. Aleksander Łabędzki). W latach 1930-1931 odrestaurowano ją wraz dzwonnicą i ich otoczeniem. Współcześnie, to jest w latach 1996-2000 i 2011-2012 przeprowadzono przy obiekcie szereg prac konserwatorskich i restauratorskich, w wyniku których znacząco poprawiono stan i estetykę zabytku.

Opis

Zespół kościoła parafialnego, usytuowany na wzniesieniu, w centrum wsi, zajmuje wnętrze nieregularnego wielobocznego placu, otoczonego kamiennym murem. Złożony jest z gotyckiej świątyni, położonej w północnej części tego terenu i z ustawionej na południowy-wschód od niej, przy murze, wolno stojącej dzwonnicy z XVIII wieku. Orientowany, jednonawowy kościół o rzucie krzyża, składa się z dwuprzęsłowej nawy oraz węższego i niższego od niej prezbiterium, zakończonego prosto, do którego przylegają od północy zakrystia ze składzikiem. Do korpusu nawowego dostawiono po bokach, prostokątne kaplice (północna dwuprzęsłowa - kruchta), a od zachodu wysoką kruchtę. Bryłę budowli opięto szkarpami. Świątynię wymurowano z cegły (w wątku polskim) i kamienia. Nakrywają ją dachy dwuspadowy (nad nawą z ceglaną sygnaturką, prezbiterium, kruchtą zachodnią) i pulpitowy (nad kaplicami, zakrystią). Ceglane elewacje kościoła, podzielone poziomymi gzymsami, wzbogacają rozbudowane szkarpy i szczyty schodkowe z wąskimi blendami oraz zębatymi sterczynami. Na ścianach prezbiterium znajduje się wiele inskrypcji z XVI-XVIII wieku, w tym erekcyjna i sygnatura wykonawcy budynku. Wnętrze kościoła nakrywają sklepienia wielogwiaździste (w prezbiterium z płaskorzeźbionymi zwornikami), sieciowo-gwiaździste (w nawie i kaplicy południowej, z płaskorzeźbionymi zwornikami) gwiaździste czteroramienne (w kaplicy północnej i kruchcie z płaskorzeźbionym zwornikami) i kolebkowe (w zakrystii i w składziku). Wejście do zakrystii z prezbiterium akcentuje „marmurowy” portal z lat 60.-80. XVII wieku (atryb. warsztat chęciński) z malowanym portretem w zwieńczeniu. Niemalże jednorodne, neogotyckie wyposażenie świątyni wykonał w latach 1912-1914 Aleksander Łabędzki. Starszymi jego elementami są obrazy w ołtarzach bocznych z 2. połowy XVIII w. i renesansowy nagrobek Jerzego Niemsty z 1542 roku. Bezstylowa, kwadratowa dzwonnica jest budowlą piętrową, o dolnej kondygnacji z lekko nachylonymi ścianami do środka. Wzniesiona została z drewna, w konstrukcji słupowo-ramowej, na kamiennej podmurówce. Ściany ma szalowane z zewnątrz, a dach namiotowy, kryty gontem. W jej wnętrzu znajduje się dzwon z 1. połowy XVI wieku.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 16.10.2014 r.