Historia

Kaplica została ufundowana przez Jakuba Sakowicza, właściciela majątku Janopol (obecnie Królowy Most). Jej budowę ukończono w 1857 roku, a konsekracja nastąpiła 12 sierpnia 1858 roku. Poświęcenie kaplicy dokonał metropolita wileński biskup Wacław Żyliński. Wyznaczył on także pierwszego, stałego kapelana - ks. Teofila Hryniewickiego. W 1860 roku kaplica została filią parafialną kościoła białostockiego. W kwietniu 1863 roku w pobliżu Królowego Mostu, w lasach majątku J. Sakowicza miała miejsce koncentracja oddziałów powstańczych. W kaplicy św. Anny zbierali się powstańcy przed wstąpieniem do oddziału. W ramach represji popowstaniowych kaplica została zamknięta 29 listopada 1864 roku. W 1870 roku przekształcona została na cerkiew prawosławną pw. św. Aleksandra Newskiego (w tym celu przebudowana). O tragicznej historii przypomina tablica umieszczona na fasadzie kaplicy oraz mosiężna tablica komemoratywna zwieńczona powstańczym herbem poświęcona J. Sakowiczowi. W 1915 roku ludność prawosławna i proboszcz cerkwi w Królowym Moście zostali ewakuowani w głąb Rosji. Po I wojnie światowej, w 1925 roku, kaplica wróciła do katolików i ponownie stała się filią kościoła w Białymstoku. W dniu 4 lipca 1952 roku została włączona do parafii w Gródku. Obiekt był wielokrotnie remontowany, m.in. w 1985, 1999 i 2011 roku. Na północ od kaplicy znajduje się cmentarz założony przez J. Sakowicza, na którym pochowani są wierni obu konfesji. Fundator kaplicy pw. Św. Anny w Królowym Moście v. Janopolu Jakub Sakowicz i jego rodzina pochowani są na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Opis

Kaplica usytuowana w północno wschodniej części wsi, po wschodniej stronie drogi biegnącej przez wieś w stronę Supraśla. Kaplica jest orientowana, murowana z kamienia polnego i cegły. Została zbudowana na planie prostokąta, składa się z korpusu głównego i niższej kruchty. W ścianach bocznych znajdują się półkoliste okna, a w kruchcie – prostokątne otwory wejściowe. Szczyt kaplicy zdobi fryz z ukośnie ułożonych cegieł, zamknięty łukiem półpełnym, zwieńczony krzyżem. Wnętrze kaplicy jest jednoprzestrzenne, z drewnianym chórem muzycznym. W kruchcie zachowały się oryginalne, XIX-wieczne drzwi płycinowe, z deskami ułożonymi w romby i motywem słońca. W kaplicy znajdują się cenne zabytki ruchome, m.in. kamienna kropielnica, barokowy obraz „Ukrzyżowanie” z 3. ćwierci XVIII wieku zapewne autorstwa Augustyna Mirysa oraz obraz „Święty Józef z Dzieciątkiem” z 1889 roku sygn. Cz.[esława] Czarneckiego i komplet dzwonków z początku XX wieku. 

Kaplica jest dostępna z zewnątrz. Na co dzień zamknięta. Na stronie internetowej parafii znajdują się informacje o nabożeństwach, po których można zwiedzić wnętrze.

Oprac. Iwona Górska, dr Grzegorz Ryżewski, Oddział Terenowy w Białymstoku, 27.02.2025 r.

Bibliografia

• 1863 Katalog miejsc pamięci Powstania Styczniowego w województwie podlaskim, pod red. I. Górskiej, Białystok 2013, s. 37, 97.
• Borowik S., Parafia w Królowym Moście, „Przegląd Prawosławny” 1999, nr 3, s. 30.
• Hake Witold, Dzieje Królowego Mostu koło Białegostoku od XVI w. do 1944 roku, Warszawa 2020, s. 23.
• Katalog zabytków sztuki, województwo podlaskie (białostockie), powiat białostocki, pod red. M. Zglińskiego i K. Kolendo-Korczak, oprac. Autorskie K. Kolendo-Korczak, Z. Michalczyka, A. Oleńskiej, D. Piramidowicz, K. Uchowicz, M. Zglińskiego, Warszawa 2016, s. 116-118.
• Sadowski A., Katolicy w Gródku, „Widomości Gródeckie” 1999, nr 7-8, s. 27.
• Szymańska I., Kaplica pw. Św. Anny w Królowym Moście, (w:) Studia Podlaskie, t. XIX, pod red. M. Gnatowskiego, Białystok 2011, s. 155-168. (artykuł jest fragmentem pracy magisterskiej pt. Dzieje majątku Janopol v. Królowy Most w latach 1815-1944, obronionej w 2005 roku na Uniwersytecie w Białymstoku pod kierunkiem prof. Józefa Maroszka).