Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół klasztorny Cystersów - Zabytek.pl

zespół klasztorny Cystersów


klasztor XIII - XVIII Kraków

Adres
Kraków, Klasztorna 11

Lokalizacja
woj. małopolskie, pow. Kraków, gm. Kraków

Zespół opactwa cystersów w Mogile należy do najcenniejszych zabytków sakralnych w Małopolsce.

Jest to jeden z największych zespołów klasztornych w Krakowie o wybitnych wartościach historycznych. Założenie wyróżnia się dużymi walorami krajobrazowymi. Obiekty zespołu są zabytkami o znacznych wartościach architektonicznych. Liczne, unikatowe zabytki ruchome należące do wyposażenia kościoła i klasztoru charakteryzują się wyjątkowymi wartościami artystycznymi.

Historia

Cystersi zostali sprowadzeni do Małopolski z Pforty w Saksonii i Lubiąża na Śląsku w 1222 r. z inicjatywy możnego rodu Odrowążów, którzy osadzili ich w Kacicach k. Słomnik. W 1225 r. zakonnicy zostali przeniesieni do podkrakowskiej wsi Mogiła (dzisiaj część Nowej Huty – dzielnicy Krakowa), nadanej im przez bpa krakowskiego Iwona Odrowąża. Ich świątynię pw. Matki Bożej Wniebowziętej i św. Wacława, zbudowaną w latach 1220-1266, konsekrował w 1266 r. bp krakowski Prandota, lecz jej rozbudowa trwała jeszcze w 1. poł. XIV w. Równocześnie z kościołem wznoszono  klasztor. W latach 1759–1764 i 1769–1775 znacznie zniszczona świątynia została zbarokizowana. Uwieńczeniem przebudowy  było powstanie w 1780 r. nowej fasady  zaprojektowanej przez Franciszka Moslera z Opawy. Zbarokizowano także częściowo wystrój wnętrza kościoła i jego wyposażenie. Kolejne prace remontowe i profesjonalne już działania restauratorskie i konserwatorskie, podjęto na przełomie XIX i XX w. i kontynuowano z przerwami przez cały wiek XX. Największą kompleksową konserwację kościoła prowadzono w 2. poł. XX w. m.in. odsłonięto wtedy wiele romańskich i gotyckich fragmentów budowli, odsłonięto i zakonserwowano renesansowe malowidła Stanisława Samostrzelnika oraz odnowiono barokowe stalle, wystrój kaplicy Ukrzyżowania i polichromie. W latach 2005–2008  przeprowadzono konserwację renesansowych polichromii Samostrzelnika w bibliotece klasztornej i w krużgankach klasztornych. W XV w. kościół cysterski stał się miejscem trwającego do dziś kultu Chrystusa Ukrzyżowanego. W 1970 r. papież Paweł VI nadał świątyni klasztornej godność bazyliki mniejszej (dziś Bazylika Krzyża Świętego).

Opis

Wczesnogotyckie ceglano-kamienne opactwo w typie śląsko-saskim składa się z kościoła, klasztoru oraz pałacu opackiego. Okazała świątynia jest obiektem architektonicznym z okresu przejściowego pomiędzy romańszczyzną a gotykiem. Wzniesiona została już w stylu gotyckim, ale widoczne są liczne elementy romańskie, zwłaszcza w kamiennym detalu architektonicznym. Jest to budowla ceglana, na planie krzyża łacińskiego, trzynawowa, z ostrołukowymi arkadami międzynawowymi, bazylikowa z transeptem, z dwuprzęsłowym prezbiterium zamkniętym ścianą prostą, z dwoma parami bliźnich kaplic po bokach. Z XIII w. pochodzą m.in. kamienny kolumnowy portal romańsko-gotycki w przejściu z krużganków do nawy, fragmenty romańskiej posadzki ceramicznej w prezbiterium i późnoromańska ceglana piscina (rodzaj basenu przeznaczonego do ceremonii chrztu). We wnętrzu znajdują się cenne zabytki m.in. krucyfiks z 1. poł. XV w. w kaplicy Pana Jezusa Ukrzyżowanego, późnogotycki poliptyk z 1514 r. ze Ścinawy w ołtarzu głównym oraz unikatowe renesansowe ścienne malowidła figuralne z  2. ćw. XVI w. w prezbiterium, autorstwa cystersa Stanisława Samostrzelnika. Z okresu baroku zachowały się m.in. ołtarze z XVII w. i stalle z 1. poł. XVIII w. Do korpusu kościelnego od południa przylega zabudowany w czworobok murowany piętrowy klasztor (3. ćw. XIII w., wielokrotnie rozbudowywany, m.in. XIV w., pocz. XVI w., 2. poł. XVIII w.) z krużgankami otaczającymi wirydarz, połączony z domem opata i prioratem (tzw. starym opactwem) – piętrową budowlą gotycko-renesansową. W XIV-wiecznych krużgankach zobaczyć można fragmenty polichromii Stanisława Samostrzelnika z monumentalnym Ukrzyżowaniem (1538).  Kształt i wystrój elewacji zewnętrznych klasztoru pochodzi głównie z XVII i XVIII w. Z dawnych umocnień obronnych na tyłach zespołu zachowała się okrągła baszta ze strzelnicami z XVII w. W klasztorze mogilskim znajduje się cenny księgozbiór i zbiór archiwaliów; wśród 15 tysięcy tomów zachowały się m.in. Kroniki świata Hartmana Schedla z 1493 r. i kroniki opactwa z XVI i XVII w. Na terenie dawnego ogrodu klauzurowego, przekształconego gruntownie po 1979,  powstał tzw. Ogród Jana Pawła II – nowy w charakterze i formie zespół, otwarty dla wiernych, związany z ołtarzem polowym w formie otwartej kaplicy.

Zabytek dostępny

Oprac. Tadeusz Śledzikowski, OT NID w Krakowie, 11-07-2017

Bibliografi

  • Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. I. Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 687-688.Chodyńska Z., Cystersi w Polsce [w:] Encyklopedia Kościelna, Warszawa 1873-1933. T. 3, s. 581-583, 585.
  • Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982.
  • Leszczyński H.Z., Z dziejów Kolegium Prowincjalnego Cystersów w Mogile [w:] Dzieje teologii katolickiej w Polsce, Lublin 1975, T. 2, s. 418-419.
  • Łużyniecka E., Architektura klasztorów cysterskich, Wrocław, 2002.
  • Nowak J. T, Turdza W., Witold, Skarby krakowskich klasztorów,  Kraków, 2000.
  • Opactwo Cystersów w Mogile. Przewodnik po klasztorze dla pielgrzymów i turystów, Nowa Huta 1972.
  • Rożek M., Gondkowa B., Leksykon kościołów Krakowa, Kraków, 2003.
  • Rożek M., Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, Warszawa - Kraków, 1997.