Jest jednym z nielicznych na terenie pn. Wielkopolski zabytków techniki, funkcjonujących do czasów obecnych. Zachowały się dawne urządzenia techniczne młyna. Od lat powojennych obiekt pełni funkcję warsztatów pierwszej powstałej na terenie Polski szkoły młynarskiej.

Historia

Najstarsza wzmianka o wsi Krajenka pochodzi z 1286 r. Osada była wówczas własnością rodu Donaborskich. Krajenka usytuowana była po obu stronach rzeki Głomii, przy trakcie z Wielkopolski na Pomorze, łączącym też miejscowość z gł. siedzibą właścicieli w Donaborzu. W 1420 r. Krajenka otrzymała prawa miejskie. Do 1540 r. miasto pozostawało w rękach Donaborskich. Kolejnymi właścicielami Krajenki byli Kościeleccy (1541-1615), Grudzińscy (1615-1678), Działyńscy (1678-1743) i Sułkowscy (1743- ok. 1793). W 1772 r. w wyniku I rozbioru Polski Krajenka znalazła się w granicach Prus. W k. XVIII w. miasto przeszło w ręce rodziny von Flatow, a od 1839 należało do pruskiej rodziny królewskiej von Hohenzollern. Do Polski Krajenka powróciła dopiero po II wojnie światowej.

Położenie nad rzeką Głomią sprawiło, iż w Krajence stosunkowo wcześnie powstawać zaczęły młyny wodne. W 1618 r. wzmiankowany jest młyn o dwóch kołach. W 1741 r. wydano przywilej dla młyna zamkowego. Zachowany do dziś młyn wzniesiony został w 1877 r., początkowo jako wodny, poźniej, w 1910 r. przerobiony na elektryczny. Obok młyna powstał budynek mieszkalno-biurowy oraz magazyn. Budynki ocalały z pożogi wojennej. W 1945 r. początkowo użytkowane były przez osobę prywatną, poźniej - przekazane zostały powstąjacej szkole gospodarczej, ktora miała rozpocząć kształcenie młynarzy. Wraz z budynkiem mieszkalnym i gospodarczym młyn stał się gł. bazą powstałego Gimnazjum Przemysłu Młynarskiego w początkowym okresie jej istnienia. Przejęcie obiektów przez szkołę uchroniło je od dewastacji, jakiej z czasem ulegały okoliczne młyny. Oprócz zadań dydaktycznych młyn pełnił też funkcję gospodarczą: dokonywano tu przemiału zboża w kooperacji z Wojewódzkim Przedsiębiorstwem Rolniczo-Przemysłowych PZZ w Pile.

W późniejszym okresie szkoła ulegała licznym przekształceniom i reorganizacjom (Zasadnicza Szkoła Młynarska, Technikum Przemyslu Młynarskiego). W 1976 nadano jej imię Stanisława Staszica. Obecnie funkcjonuje jako Zespół Szkół Zawodowych Przemysłu Spożywczego im. Stanisława Staszica.

Opis

Zespół młyna usytuowany jest w centrum Krajenki, nad rzeką Głomią, przy ul. Młyńskiej, po jej stronie zach. W skład zespołu wchodzi młyn oraz budynek mieszkalno-administracyjno-gospodarczy, w którym mieściły się mieszkania pracowników młyna, biuro oraz magazyn.

Młyn wzniesiony został na planie prostokąta, do którego od pd. przylega przewieszony nad kanałem młyńskim, węższy, prostokątny magazyn, od Zach. - również prostokątna kotłownia, od pn. - nowsze zabudowania nie objęte wpisem do rejestru zabytków (silos, waga). Budynek jest podpiwniczony, trójkondygnacyjny, od wsch. poprzedzony drewnianą rampą. Jego zwartą bryłę nakrywa dach dwuspadowy o niewielkim kącie nachylenia połaci dachowych.

Młyn zbudowany został z cegły, jego ściany nie są otynkowane. Dach kryty jest papą. Wnętrza nakryte są stropami drewnianymi nagimi.

Licowane czerwoną cegłą elewacje budynku podzielone zostały dekoracyjnymi ceglanymi gzymsami kordonowymi. Elewacja frontowa jest symetryczna, z wejściem na osi. Po obu stronach wejścia oraz na piętrze znajdują się segmentowo zamknięte okna.

Wnętrze młyna zachowało się bez zmian (z wyjątkiem klatki schodowej pierwotnie drewnianej, otwartej, obecnie betonowej, wydzielonej ściankami). Układ pomieszczeń powtarza się na każdej kondygnacji. Pomieszczenie gł. z wydzieloną klatką schodową skomunikowane jest z dwoma mniejszymi pomieszczeniami od pn., magazynem od pd. i kotłownią od zach. W części magazynowej od strony pn. znajduje się obejmujący wszystkie kondygnację silos. W pomieszczeniach piwnicy znajdują się urządzenia do napędu młyna oraz zsyp na plewy, na parterze - mlewniki firmy MIAG, na pierwszym piętrze - wialnia kaszkowa oraz rzutnik otrębowy, na drugim piętrze - odsiewacze.

Budynek mieszkalno-administracyjno-gospodarczy wzniesiony został na rzucie litery L, utworzonej z prostokątnej części głównej (od strony ul. Młyńskiej) oraz przylegającej do niej od zach. również prostokątnego skrzydła bocznego. Budynek jest dwukondygnacyjny. Część gł. nakryta jest wysokim dachem dwuspadowym, skrzydło zach. - dachem dwuspadowym o niewielkim kącie nachylenia połaci dachowych.

Budynek wzniesiony został częściowo z cegły, częściowo - w drewnianej konstrukcji szkieletowej z ceglanymi wypełnieniami. Dach pierwotnie kryty był dachówką ceramiczną, obecnie - eternitem. Wnętrza nakryte są stropami drewnianymi z podsufitką. Kompozycja elewacji oparta jest na kontraście ciemnych belek konstrukcji szkieletowej i jasnych, otynkowanych. wypełnień. Elewacja frontowa jest siedmioosiowa, z prostokątnym wejściem na osi i regularnie rozmieszczonymi prostokątnymi oknami. Układ wnętrz jest dwutraktowy, z centralnie usytuowaną drewniana klatką schodową. Na parterze znajdują się pomieszczenia mieszkalne, na piętrze - biura oraz magazyny.

Zabytek dostępny z zewnątrz. W budynkach funkcjonują warsztaty zespołu szkół.

oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 10-11-2015 r.