XIX w. Wzniesiony został w latach 1846-47 być może wg projektu znanego architekta berlińskiego Karla Friedricha Schinkla. Świątynia jest ważnym elementem układu urbanistyczno-architektonicznego dawnej Krajenki, stanowi jedną z dominant zabudowy miasta. Jest cennym świadectwem wielokulturowego dziedzictwa Wielkopolski.

Historia

Najstarsza wzmianka o wsi Krajenka pochodzi z 1286 r. Osada była wówczas własnością rodu Donaborskich. Krajenka usytuowana była po obu stronach rzeki Głomii, przy trakcie z Wielkopolski na Pomorze, łączącym też miejscowość z gł. siedzibą właścicieli w Donaborzu. W 1420 r. Krajenka otrzymała prawa miejskie. Do 1540 r. miasto pozostawało w rękach Donaborskich. Kolejnymi właścicielami Krajenki byli Kościeleccy (1541-1615), Grudzińscy (1615-1678), Działyńscy (1678-1743) i Sułkowscy (1743- ok. 1793). W 1772 r. w wyniku I rozbioru Polski Krajenka znalazła się w granicach Prus. W k. XVIII w. miasto przeszło w ręce rodziny von Flatow, a od 1839 należało do pruskiej rodziny królewskiej von Hohenzollern. Do Polski Krajenka powróciła dopiero po II wojnie światowej.

Najstarszy kościół ewangelicki w Krajence wzniesiony został z fundacji Kościeleckich w 1569 r. Budynek ten uległ zniszczeniu podczas wielkiego pożaru miasta w 1688 r., wkrótce jednak został odbudowany. Budynek ten został rozebrany podczas walk religijnych w 1721 r. W 1779 r. księżna Anna Sułkowska ufundowała kolejny kościół ewangelicki. Usytuowany był w miejscu rozebranej świątyni, na przedmieściu Winiary. W tym czasie powstała też szkoła ewangelicka.

W XIX w. wśród mieszkańców miasta dominowali ewangelicy. Gmina protestancka posiadała własny cmentarz, założony w 1 poł. XIX w. przy obecnej ul. Złotowskiej. W latach 1846-47 pośrodku Rynku wybudowany został nowy, neoromański kościół. Projekt świątyni wykonał być może słynny architekt berliński - Karl Friedrich Schinkel.

Po 1945 r. budynek przeszedł na własność kościoła katolickiego. Obecnie budynek pełni funkcję kościoła filialnego p.w. św. Józefa parafii p.w. św. Anny w Krajence.

Opis

Neoromański kościół fil. p.w. św. Józefa usytuowany jest w centralnej części miasta, na środku Rynku. Świątynia jest orientowana.

Kościół został wzniesiony na planie prostokąta, z niewielką półkolistą absydą od wsch. oraz kwadratową wieżą z kruchtą w przyziemiu od zach. Po obu stronach absydy znajdują się dwa niewielkie prostokątne przedsionki, przy wieży - dwie przybudówki na planie kwadratu. Zwartą, bryłę kościoła nakrywa dach dwuspadowy, nad absydą - dach wielopołaciowy, nad przybudówkami przy wieży - dachy dwupołaciowe, nad przedsionkami - daszki trójpołaciowe. Nad całością dominuje wysoka, pięciokondygnacyjna wieża, nakryta niskim dachem namiotowym zwieńczonym krzyżem.

Kościół jest budynkiem murowanym z cegły. Jego ściany nie zostały otynkowane. Dachy kryte są blachodachówką. Wnętrze nakryte jest murowanym stropem.

Elewacje świątyni licowane są czerwoną cegłą. Wieńczą je ceglane fryzy krzyżykowe i ząbkowe gzymsy. Okna zamknięte są półkoliście, zwieńczone łukami z ciemniejszej cegly. W elewacji frontowej wieży znajduje się gł. wejście do kościoła o uskokowych ościeżach, zamknięte półkoliście. Nieco mniejsze, zamknięte segmentowo wejścia boczne prowadzą do flankujących wieżę przybudówek. Ponad wejściami znajdują się niewielkie okienka. W wyższych kondygnacjach wieży z każdej strony umieszczono duże okno, wyżej - tarcze zegarowe, w najwyższej, wydzielonej gzymsem kondygnacji - po trzy okna. Elewacje boczne są pięcioosiowe, w każdej z nich znajdują się trzy duże okna, na osiach skrajnych - pary okienek umieszczonych jedno nad drugim. Elewacja wsch. zwieńczona jest trójkątnym szczytem ze sterczyną i krzyżem. W górnej partii absydy umieszczono szereg niewielkich okienek. W przedsionkach znajdują się półkoliście zamknięte wejścia.

Wnętrze kościoła w latach powojennych zostało zmodernizowane. Prezbiterium wydzielone jest łukiem tęczowym, w zach. partii świątyni oraz wzdłuż ścian pd. i pn. znajdują się empory wsparte na drewnianych słupach. W pomalowanej na biało absydzie prezbiterium znajduje się nowy obraz Jezusa Miłosiernego.

Kościół dostępny do zwiedzania z zewnątrz i wewnątrz. Bliższe informacje na temat kościoła oraz godziny Mszy Św. są podane na stronie internetowej Diecezji Bydgoskiej: diecezja.bydgoszcz.pl oraz na stronie parafii: www.parafiakrajenka.pl

oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 09-11-2015 r.