W czasie II wojny światowej kościół był miejscem pomocy, schronienia i ocalenia dla wielu Żydów z getta warszawskiego.

Historia

Gwałtownie wzrastająca liczba mieszkańców jurydyki Grzybów w XIX w. spowodowała odnowienie siedemnastowiecznych planów wzniesienia na jej terenie świątyni. Działkę oraz fundusze na budowę kościoła przekazała hrabina Gabriela z Gutakowskich Zabiełło. Projekt świątyni sporządził Henryk Marconi, a jego budowę rozpoczęto 8 czerwca 1861 roku. Parafię pw. Wszystkich Świętych przy budowanej świątyni erygowano w 1865 roku. Rok później odprawiono pierwszą mszę w dolnym kościele. Konsekracja nastąpiła w 1883 r., jednak budowę zakończono dopiero dziesięć lat później.

Kościół i pl. Grzybowski były świadkami rewolucji początku XX wieku. W 1904 r. na schodach świątyni dokonano pacyfikacji osób protestujących przeciwko mobilizacji Polaków do armii carskiej. Świątynia dla części z nich stała się miejscem schronienia i szpitalem.

Kościół został znacznie uszkodzony podczas kampanii wrześniowej 1939 roku. Podczas okupacji świątynia znalazła się na terenie getta. W czasie II wojny światowej proboszczem parafii był ks. Marceli Godlewski. Prałat zaangażował się w udzielanie pomocy Żydom. Na plebanii schronienie znalazło wiele rodzin żydowskich m.in. lekarz prof. Ludwik Hirszfeld. Podczas powstania warszawskiego budynek kościoła uległ dalszym znacznym zniszczeniom, m.in. pożarowi dachu, zawaleniu się stropów aż do podziemi, zburzona została także wschodnia wieża. Wraz z budowlą zniszczeniu uległo cenne wyposażenie. Kościół został odbudowany w l. 1945-79 pod kierownictwem Beaty Trylińskiej i Stanisława Marzyńskiego. W czerwcu 1987 r. w kościele miała miejsce inauguracja II Kongresu Eucharystycznego z udziałem papieża Jana Pawła II.

Opis

Kościół znajduje się przy pl. Grzybowskim na terenie warszawskiego Śródmieścia Północnego. Przylega prostopadle do skweru od płd. strony.

Projekt świątyni nawiązuje do renesansowej bazyliki pw. św. Justyny w Padwie, wzniesionej w latach 1532-1580. Warszawski kościół to trójnawowa hala wzniesiona na planie krzyża. Jej wymiary wynoszą 75 metrów długości, 29 metrów szerokości i 54 wysokości (wieże). Budynek składa się z kościoła dolnego i górnego. Na skrzyżowaniu nawy głównej z transeptem usytuowano latarnię, a przy prezbiterium kaplicę z kopułą. Fasada ujęta jest w dwie wieże. Do głównego wejścia prowadzą wysokie schody. Elewację frontową wieńczy w części środkowej trójkątny fronton, który wypełnia rekonstrukcja płaskorzeźby Jana Woydygi „Chrystus Pan ogłaszający osiem błogosławieństw” z 1893 roku. Z dwóch stron fasady biegną krużganki. Przed głównym wejściem stoi także pomnik Jana Pawła II wykonany w 1993 r. przez Giorgio Gallettiego.

We wnętrzu warto zwrócić uwagę na:

• ołtarz główny z powojennymi kopiami obrazów „Zmartwychwstanie” Henryka Siemiradzkiego oraz „Apoteoza Świętych” Wojciecha Gersona;
• ażurową ambonę z 1889 r., zaprojektowaną przez Józefa Piusa Dziekońskiego i Apoloniusza Nieniewskiego, naprawioną po 1945 r. przez Józefa i Jana Felaków;
• rzeźbę z marmuru „Jezus Nauczający” wykonaną w 1896 r. przez Wiktora Zbrodzkiego, odtworzoną po wojnie z ocalałych fragmentów;
• chrzcielnicę z 1893 r. z czarnego marmuru z bogato dekorowaną pokrywą z brązu;
• osiem obrazów Michaela Willmanna z końca XVII w., przywiezionych do Warszawy w 1945 roku z klasztoru cysterskiego w Lubiążu. Przedstawiają męczeństwo poszczególnych apostołów.

Obiekt dostępny przed i po nabożeństwach.

Oprac. Bartłomiej Modrzewski, NID OT Warszawa, 24-10-2017 r.