Historia

Pierwotne ślady osadnictwa Konina zlokalizowane są na terenie pobliskiej miejscowości Stare Miasto. W 1283 roku ze względów obronnych Konin został przeniesiony na obecne, usytuowane na lewym brzegu Warty miejsce. W 1293 r. uzyskał prawa miejskie, a w poł. XIV wieku stał się siedzibą powiatu. W następnych stuleciach miasto rozwijało się dzięki rzemiosłu aż do XVII w., kiedy to utraciło na znaczeniu. Ponowny rozwój nastąpił w 2. poł XIX w., a następnie po II wojnie światowej w związku z rozwojem przemysłu metalurgicznego (aluminium) oraz odkrywkowego górnictwa węgla brunatnego.

Pierwotny kościół pw. św. Bartłomieja stanowił już w XII w. filię kościoła pw. śś. Piotra i Pawła w Starym Mieście. Według legendy został ufundowany przez Piotra Włostowica Dunina, komesa Bolesława Krzywoustego. Świątynia ta została spalona w czasie najazdu Krzyżaków w 1331 roku. W XIV i XV w. kościół został odbudowany i powiększony. Najstarszą zachowaną jego częścią jest zapewne obecna zakrystia, dawna kaplica Świętej Trójcy, wzniesiona prawdopodobnie na pocz. XIII w. W 1424 r. ufundowana została prepozytura parafialna z kolegium mansjonarzy, sama parafia erygowana została w 1436 lub 1449 roku. Kaplica pw. Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej została ufundowana w 1607 r. przez Jana Zemełkę (Zemeliusza), konińskiego doktora medycyny i filozofa. W latach 1866-1872 przeprowadzono gruntowną restaurację kościoła, dobudowując zarazem kruchtę od północy. Świątynię odnowiono w latach 1900-1910. W 1984 r. przeprowadzono naprawę ceglanych murów zewnętrznych oraz wymieniono pokrycie dachu z dachówki na blachę. W latach 1989-1991 przeprowadzono konserwację wnętrz obejmującą m. in. ołtarz główny, polichromie, epitafia, chór muzyczny, prospekt organowy i ambonę. W 2010 r. oczyszczono ściany elewacji szczytowej i pn. między nawą a prezbiterium, natomiast w 2011 - dokonano renowacji kruchty północnej.

Opis

Obecny kościół pw. św. Bartłomieja jest budynkiem murowanym z cegły, z blokami piaskowca w najstarszych partiach budowli, orientowanym. Ściany kościoła są od zewnątrz oszkarpowane. Do trzynawowego korpusu głównego (nawy boczne niższe od głównej) przylega niższe, zamknięte trójbocznie prezbiterium. Nawa główna, prezbiterium i kaplica gotycka nakryte są dachem dwuspadowym, nawy boczne — pulpitowymi. Od pn. do kościoła przylega dawna kaplica Świętej Trójcy (obecnie zakrystia) oraz kruchta, od pd. — gotycka kaplica Przemienienia Pańskiego przy prezbiterium oraz wzniesiona na planie kwadratu i nakryta ośmioboczną kopułką barokowa kaplica pw. Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej, na której zewnętrznej ścianie znajduje się tablica fundacyjna z 1595 r. oraz epitafium dwóch księży mansjonarzy z k. XVIII wieku. Główne wejście do kościoła wiedzie przez ostrołukowy portal umieszczony w fasadzie głównej, zwieńczonej falistą, barokową linią. Do jej prawej strony przylega niska półokrągła wieża.

We wnętrzu nawy boczne wydzielone zostały od głównej ostrołukowymi arkadami wspartymi na filarach. Prezbiterium i nawa główna nakryte są sklepieniami gwiaździstymi, nawy boczne - siatkowymi, natomiast kaplica Przemienienia Pańskiego - krzyżowo-żebrowymi. Obok neogotyckiego ołtarza głównego z 1911 r. w prezbiterium na szczególną uwagę zasługują renesansowe, bogato zdobione stalle z 1604 roku oraz nagrobek starosty konińskiego, Stanisława Przyjemskiego (zm. 1595 r.), wykonany z marmuru i piaskowca, ozdobiony wizerunkiem leżącego rycerza w zbroi. Oprócz niego w kaplicy Przemienienia Pańskiego umiejscowiony jest późniejszy, barokowy nagrobek Krzysztofa Przyjemskiego (zm. 1611), wykonany z marmuru. W kaplicy Zemeliusza znajduje się epitafium z popiersiem jej fundatora. Ołtarze naw bocznych oraz w kaplicy Przemienienia Pańskiego pochodzą z czasów baroku. Na cmentarzu wznosi się murowana trójkondygnacyjna dzwonnica, ponadto usytuowany jest na nim także słynny romański słup drogowy wykonany z okolicznego piaskowca brzezińskiego.

Kościół dostępny dla zwiedzających z zewnątrz.

Oprac. Tomasz Łuczak, OT NID Poznań, 18-04-2017 r.