Historia

Obecny budynek rynkowy (Plac Bolesława Chrobrego 11) powstał na zrębie dwóch średniowiecznych domów mieszczańskich. Prawdopodobnie śladami najstarszej zabudowy średniowiecznej są kamienne fragmenty murów magistralnych oraz sklepione ostrołukowe piwnice. Na 4. ćw. XVI w. można datować przyziemie kamienicy (przechody i sklepione pomieszczenia do niech przylegające).

Inicjatorem siedemnastowiecznej przebudowy domu rynkowego (połączenia domów średniowiecznych?) był zapewne hrabia Johann Georg von Götzen (1623-1679), rotmistrz armii cesarskiej, podkomorzy cesarza Ferdynanda III, starosta krajowy, reprezentant związanej z Habsburgami arystokracji, przybyłej do hrabstwa po wojnie trzydziestoletniej. Nieruchomość rynkową w Kłodzku nabył w 1662 roku. Z jego też fundacji ustawiono w 1655 r. na balustradzie mostu gotyckiego na Młynówce pierwszą figurę wyobrażającą Pietę, która dała początek serii barokowych rzeźb na moście. Zmarł w 1679 r. i pochowany został w kościele parafialnym w Kłodzku.

Inicjowana przez niego przebudowa domu nastąpiła zatem najprawdopodobniej ok. 1670 roku.

Widok obu budynków połączonych wspólną fasadą znajduje się na rycinie Glatz aus der Vogelschau i.J. 1737 w albumie Pompejusa z 1862 roku, przedstawiającej widok Kłodzka z lotu ptaka w 1737 roku. Widoczne są dwie, szczytowe kamienice połączone wspólną elewacją rynkową, zwieńczoną szczytem o cechach manierystycznych. Podpis na rycinie informuje, że dom wraz z oficyną był siedzibą rodu hrabiowskiego von Götzen.

Ta faza budowlana została zatarta podczas kolejnych modernizacji kamienicy. Jej reliktem są kamienne, uszakowe obramienia okien w drugiej, przebudowanej wówczas kondygnacji oficyny – budynku powiązanego funkcjonalnie i komunikacyjnie z kamienicą rynkową nr 11, opartego na wewnętrznym pierścieniu murów obronnych miasta, wielofazowego, z zachowanymi XVI-wiecznymi reliktami.

W 1687 r. dom kłodzki odziedziczył Johann Ernst von Götzen, następnie jego siostra Maria Elisabeth, baronowa von Sedlintzky oraz Johann Franz Anton von Götzen.

Z jego to osobą najprawdopodobniej należy wiązać gruntowną barokową przebudowę i rozbudowę budynku. Modernizacja wiązała się z przebudową wnętrz, budową klatki schodowej, która zyskała cechy reprezentacyjne, oraz nadbudową oficyny mieszkalnej, mieszczącej reprezentacyjne pomieszczenia mieszkalne w kondygnacji odpowiadającej poziomem „piano nobile” kamienicy rynkowej, skomunikowane poprzez łącznik pomieszczeniem sklepionym kolebką z lunetami, w których zachowała się barokowa dekoracja sztukatorska. Oba budynki połączone ze sobą funkcjonalnie zasługiwały na miano miejskiego pałacu. „Pałacowy” charakter zyskały elewacje oficyny, widoczne od strony Młynówki i wyraźnie wyróżniające się spośród pozostałych budynków w ciągu ul. Nad Kanałem. Nie są znane przedstawienia barokowej fasady domu, ale analiza form architektonicznych elewacji oficyny, zachowanej barokowej klatki schodowej, układu i wystroju wnętrz, wskazuje na lata 30. XVIII w. jako czas przebudowy budynków. Rodzina von Götzen kłodzkimi dobrami zarządzała do końca XVIII wieku.

Kolejna gruntowna przebudowa budynku rynkowego oraz oficyny, podniesienie go o kolejne kondygnacje oraz zmiana wystroju fasady na neoklasycystyczną nastąpiła w 3. ćw. XIX wieku.

O kolejnych właścicielach domu rynkowego niewiele wiadomo. Nieznana jest postać inicjatora przebudowy kamienicy w XIX w. Spośród właścicieli domu w wieku XX znani są jedynie kupiec Samuel Rachwalsky podany w księdze adresowej Kłodzka z lat 1910/1911 oraz kupiec Konrad Dolkmer wymieniony w 1929 r.

Opis

Dom przy pl. Bolesława Chrobrego 11, do którego przylega od południa oficyna nr 11a usytuowany jest na znacznym spadku terenu, w południowej pierzei zwartej zabudowy rynkowej, która wraz z przynależnymi oficynami sięga ul. Nad Kanałem.

Kamienica rynkowa – o zwartej bryle, podpiwniczona (pomieszczenia piwnic nakryte ostrołukowymi sklepieniami z ciosów kamiennych), V-kondygnacyjna od strony fasady, VI-kondygnacyjna w części południowej (elewacja tylna), nakryta dachem płaskim o nieznacznym spadku.

Budynek powstał z połączenia dwóch sąsiadujących ze sobą domów, założony na rzucie wydłużonego trapezu, dwutraktowy, z sienią i czterobiegową klatką schodową w części środkowej; przechody na podwórze i do oficyny kryte sklepieniami kolebkowymi.

Fasada zakomponowana symetrycznie, z wyrobionym w tynku detalem, ponad przyziemiem artykułowana gzymsami, pokryta pasami boniowania; pięcioosiowa, z wejściem do budynku pośrodku elewacji.

Oficyna oddzielona od kamienicy dwupoziomowym podwórzem, ze względu na posadowienie na terenie o znacznym spadku jest III-kondygnacyjna od strony północnej, IV-kondygnacyjna od południa i zachodu, nakryta dachem czterospadowym z przedłużoną kalenicą. Założona na rzucie wydłużonego prostokąta; w przyziemiu skomunikowana z poziomem piwnic kamienicy rynkowej tunelem. Przyziemie oficyny jest dwutraktowe, w wyższych kondygnacjach czterotraktowe, z niewielką sienią i krętą klatką schodową. Część wnętrz sklepiona, zachowane fragmenty dekoracji sztukatorskiej stropów. Dolna część elewacji południowej poprzedzona przybudówką przy ul. Nad Kanałem prawdopodobnie zawiera relikty obronnych murów miejskich.

Elewacje południowa i zachodnia opracowane analogicznie; południowo-zachodnie naroże budynku wyoblone. Otwory okienne przyziemia i II kondygnacji prostokątne, w obramieniach uszakowych z czerwonego piaskowca, obwiedzionych cienką listwą. W poziomie III i IV kondygnacji elewacje dekorowane podwójnymi pilastrami w wielkim porządku wspartymi na profilowanym gzymsie wieńczącym II kondygnację. Cokoły i trzony pilastrów gładkie, głowice profilowane, o kształcie zbliżonym do trapezu, zwieńczone impostami, dźwigającymi profilowany gzyms koronujący. Otwory okienne i blendy ujęte obramieniami z czerwonego piaskowca o wyładowanych uszakowo górnych narożach, obwiedzionych cienką listwą i dekorowanych dodatkowo przy uszakach rodzajem niewielkich zawieszek.

Zabytek dostępny.

oprac. Bogna Oszczanowska, OT NID we Wrocławiu, 24-05-2019 r.