Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

ośrodek historyczny miasta - Zabytek.pl

ośrodek historyczny miasta


układ przestrzenny XXI w. Kłodzko

Adres
Kłodzko

Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. kłodzki, gm. Kłodzko (gm. miejska)

Historyczny ośrodek miejski Kłodzka ma udokumentowaną genezę sięgającą wczesnego średniowiecza.

Jest na Ziemi Kłodzkiej miastem największym, stołecznym i pozostaje obok Bystrzycy Kłodzkiej i Radkowa przykładem średniowiecznego, obwarowanego miasta. Układ urbanistyczny Kłodzka, sąsiedztwo zamku a następnie twierdzy, zabudowa miasta i unikatowy most gotycki mają wartości kulturowe i artystyczne.

Historia

Kłodzko wzmiankowane zostało po raz pierwszy w latach 1110-1125 (jako castellum Kladsko i z odniesieniem do 981 r.). Ten wczesnośredniowieczny gród zbudowano przy drodze ze Śląska do Czech, na wzniesieniu nad Nysą, zwanym później Górą Zamkową, w miejscu o znaczeniu strategicznym. Pozostawał on w X w. wraz z Ziemią Kłodzką własnością książąt Sławnikowiców, a następnie, w XI-XII w. — ich rywali książąt Przemyślidów, późniejszych królów czeskich prowadzących wojny z Piastami. W trakcie tych konfliktów kłodzki gród był przygraniczną warownią blokującą najlepszą drogę ze Śląska na południe. Po 1137 r. Ziemię Kłodzką wraz z Kłodzkiem przyłączono do Czech, a w późniejszych wiekach dawano ją w lenno Piastom śląskim, zastawiano lub sprzedawano możnym rodom. Już na pocz. XII w. przy kłodzkim grodzie wykształcone było podgrodzie (ul. Czeska) z targiem oraz z zapleczem rzemieślniczym, usługowym i handlowym. Z podgrodziem tym związany był funkcjonalnie nie zachowany obecnie kościół Św. Wacława zbudowany w 1177 r. w dolnej części pn.-zach. stoku Góry Zamkowej. W latach 80. XII w. sprowadzono do Kłodzka joannitów, a ok. 1248 r. — franciszkanów. Lokacji miasta na prawie niemieckim dokonano zapewne przed 1250 r., a przed 1305 r. wykształcił się kłodzki patrycjat, który przejął władzę w mieście. W 1324 r. miasto otrzymało liczne przywileje od księcia Henryka VI wrocławskiego i wykupiło wójtostwo. W 1349 r. pojawili się w mieście augustianie sprowadzeni przez praskiego arcybiskupa Arnošta z Pardubic mający istotne znaczenie dla kultury Ziemi Kłodzkiej, specjalizujący się w kaznodziejstwie, muzyce, tworzeniu ksiąg i zbiorów bibliotecznych. Zbudowano im nie zachowane do dziś kościół i klasztor na pd.-zach. stoku Góry Zamkowej. Na pocz. XV w. Kłodzko było już dość zamożnym miastem z prawie 4000 mieszkańcami, ratuszem, trzema szkołami, dwiema łaźniami oraz z czterema szpitalami-przytułkami. W XV w. potwierdzane były i rozszerzane przywileje Kłodzka. Miasto miało monopol na produkcję słodu, warzenie piwa, wytwórstwo rzemieślnicze (34 cechy) i handel suknem, solą, czy też korzeniami. Działały domowe browary, młyny, słodownia, garbarnia, folusz sukienniczy. W czasie wojen husyckich (1424-1428) Kłodzko znacznie ucierpiało. Od 1458 r. wraz z całą Ziemią Kłodzką było własnością sprzyjającego husytyzmowi wielkorządcy Czech Jerzego z Podiebradów, późniejszego króla, który w 1459 r. podniósł swe kłodzkie dobra do rangi hrabstwa. W 1501 zostało ono sprzedane panom von Hardeck i Kłodzko stało się miastem prywatnym, a sytuacja gospodarcza miasta była wówczas korzystna. Rozwinęły się w pełnym zakresie sukiennictwo oraz rzemiosła metalurgiczne i budowlane. Od 1523 r. nastała w Kłodzku reformacja we wszystkich jej nurtach, przy czym ze strony właścicieli Hrabstwa Kłodzkiego (w tym Habsburgów od 1567 r.) przeplatały represje i tolerancja wobec protestantów. Najpierw w latach 1548-1558 wypędzono proboszczów anabaptystów i schwenkfeldystów. Następnie nastał okres pewnej tolerancji dla luteran, ale już w 1597 r. zostali sprowadzeni do Kłodzka jezuici. Po 1620 r. wypędzono ostatecznie z miasta duchownych luterańskich. Pozostali luteranie musieli przejść na katolicyzm lub emigrować. W stosunku do opornych stosowano egzekucje i konfiskaty majątków. Nastała intensywna kontrreformacja. Niemniej w okresie tym, w latach ok. 1550-1620 miał miejsce największy w historii miasta jego gospodarczy rozkwit, głównie na bazie rzemiosła (60 cechów) i drobnego handlu. Szczególnie silny był rozwój tkactwa wyrobów bławatnych eksportowanych m.in. do Augsburga. W czasie wojny trzydziestoletniej (1618-1648), szczególnie w czasie oblężenia w 1622 r. Kłodzko zostało znacznie zniszczone i w wyniku wojny i epidemii do 1680 r. znacznie się wyludniło. Z 6500 mieszkańców pozostało ok. 1460 osób. Odbudowa liczebności ludności miasta i jego zniszczonej zabudowy była bardzo powolna i do 1763 r. zakłócana przez trzy wojny śląskie (1741-1763). W 1763 r. Ziemia Kłodzka i Śląsk przyłączono do Prus. Ponownie utworzono gminę ewangelicką w Kłodzku. Przebudowano i rozbudowano twierdzę, w mieście rozmieszczono dość liczny garnizon. Choć nastąpił rozwój tkactwa i rolnictwa, to w gospodarce miasta miał miejsce regres, pogłębiony na pocz. XIX w. poprzez wojny napoleońskie i upadek przemysłu tkackiego. Po 1808 r. przeprowadzono reformę administracyjną w Prusach, zwiększając m.in. zakres działalności samorządu. Dzięki temu nastąpił w XIX w. rozwój miasta, jego życia politycznego, gospodarczego i społecznego. Od 1874 r. Kłodzko włączane było w sieć kolejową Śląska.

Opis

Historyczny ośrodek miejski w Kłodzku powstał na pd. stoku Góry Zamkowej (z grodem), nad doliną Nysy Kłodzkiej, przy ob. ul. Czeskiej łączącej się od wsch. z placem targowym (w miejscu późniejszego rynku), z którego rozchodziły się trakty do Wrocławia i na pd. w kierunku Czech, Moraw i Nysy. W wyniku lokacji miasta dokonanej przed 1250 r. rozplanowano je obejmując osadę z ul. Czeską i plac targowy przekształcony na rynek o zarysie nieregularnego czworoboku. Na pd.-zach. od niego zlokalizowano → kościół par. i cmentarz. W końcu XIII w. miasto otoczono jednym pasem → murów obronnych. W ich obrębie do ok. 1400 r. wykształciła się już cała szachownicowa, ale z pewnymi nieregularnościami sieć ulic. W centrum rynku stał → ratusz i już wówczas → zabudowa miasta była bardzo zagęszczona. W 1426 r. zbudowano zewnętrzny pas murów miejskich. W 2 poł. XVII w. powstały w Kłodzku, w obrębie murów miejskich trzy znaczące budynki: → jezuickie kolegium i konwikt oraz nie zachowany obecnie pałac cesarskiego namiestnika, późniejsza komendantura (w pn. pierzei rynku). Przed miastem i przy traktach do niego dochodzących, od wsch. pd. i zach. wykształciły się przedmieścia o układach ulicowych lub wielodrożnych. Najstarsze było Przedmieście Ząbkowickie (z ob. ul. W. Łukasińskiego) powstałe w czasie lokacji Kłodzka na prawie niemieckim, przy drodze z Nysy do Nowej Rudy i na wschód od zamku. Tu też znalazły się pierwsza siedziba joannitów z → kościołem Św. Jerzego i ich szpital. Z kolei na innym przedmieściu, na pd. od miasta i na wydzielonej korytami Nysy i Młynówki Wyspie Piasek powstał → kościół i klasztor franciszkanów. Miasto i Wyspę Piasek (z silnie zurbanizowaną częścią pn.) połączono gotyckim mostem nad Młynówką. Oba przedmieścia jak i inne otaczające Kłodzko były niszczone w czasie konfliktów zbrojnych i następnie odbudowywane. Tu lokalizowano inwestycje miejskie oraz mieszczańskie, jak np. związaną z miejskimi wodociągami wieżę wodną koło górnego młyna przy ob. ul. Daszyńskiego (1583), kamienny most na Nysie (1574), folusze, czy też młyny. Przez późniejsze wieki przedmieścia Kłodzka urbanizowano, choć nie bez problemów ze względu na strategiczne znaczenie → twierdzy kłodzkiej. Dopiero od 1877 r., po rozpoczęciu likwidacji twierdzy i po rozebraniu murów miejskich proces urbanizacji przedmieść znacznie przyspieszył Obecnie zachowany jest układ urbanistyczny średniowiecznego Kłodzka dostosowany do rzeźby terenu i powiązany z zamkiem. Historyczny ośrodek miejski znajduje się u stóp Fortecznej Góry (z dominantą przestrzenną w formie twierdzy), na wysokiej terasie, której poziom obniża się ku korytu Nysy Kłodzkiej. W związku z tym część ulic jest stroma, co podnosi malowniczość sylwety miasta i jego fragmentów.

Zabytek dostępny przez cały rok.

Oprac. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 13.11.2017 r.