Klasztor starosądecki jest jednym z najstarszych żeńskich klasztorów franciszkańskich w Polsce. Udało mu się przetrwać od średniowiecza pomimo kasacji zakonów kontemplacyjnych w XVIII w. Jego historia jest nierozerwalnie związana z przeszłością miasta, które od k. XIII w. do 1770 r. znajdowało się pod jurysdykcją klarysek.

Historia

Klasztory franciszkańskie w Starym Sączu ufundowała księżna Kinga ok. 1280 r. Pierwsze zabudowania klasztoru sióstr Klarysek, sprowadzonych do miasta ze Skały k. Ojcowa, składały się z pojedynczych domków drewnianych i kościoła. Obecne murowane wzniesione zostały w latach 1601-1605 przez krakowskiego budowniczego Jana de Simoni. W 1605 r. przy klasztorze wybudowano dom kapelana, a w 1. poł. XVII w. powstał budynek bramny z wieżą. Zespół klasztorny był kilkukrotnie przebudowywany m.in. w 1731 r. W k. XVIII w. powstały budynki gospodarcze. Zachowany gotycki kościół pw. św. Trójcy (pierwotnie św. Klary) budowano od os. ćw. XIII do 2. poł. XIV w. Przebudowany i powiększony został w 1. poł. XVII w., m.in. W 1664 r. dobudowano kaplicę. Po pożarze w 1764 r. świątynia była odbudowywana z udziałem włoskiego architekta Franciszka Placidiego. W nowszych czasach kościół był remontowany m.in. w 1861 i 1892 r. Większe prace konserwatorskie prowadzono w latach 60. i 80. XX w. Pierwsze mury otaczające zespół klasztorny wzniesiono w średniowieczu, a wzmocniono je basztami w XVI i XVII w.

Opis

Zespół klasztorny zlokalizowany jest na skarpie nad dawnym korytem rzeki Poprad. Otocza go kamienny mur obronny z cylindryczną basztą nakrytą dzwonowatym hełmem. Fragment muru pokrywa dekoracją sgraffitowa. Dziedziniec klasztorny po północnej stronie kościoła dostępny jest przez przejazd pod czterokondygnacyjną wieżą - dzwonnicą zwieńczoną cebulastym hełmem iglicowym. Na dziedzińcu usytuowany jest d. dom kapelana (później żeńska  szkoła przyklasztorna, ob. Dom św. Kingi - klasztorne muzeum).  Dom sąsiaduje z wzniesioną w XIX w. „nową” szkołą dla dziewcząt. Od południa dziedziniec zamyka kościół do którego przylega piętrowy klasztor złożony z trzech jednotraktowych skrzydeł z krużgankami wokół wirydarza i czwartego skrzydła w postaci krużganka. W obrębie murów znajduje się także kwaterowy ogród klasztorny założony w 2. poł. XIX w., z włączeniem elementów starszych, dziedziniec gospodarczy ze studnią i budynkami oraz „stara” szkoła dla dziewcząt z 1828 r. W zbiorach klasztornych przechowywanych jest wiele cennych zabytków. Są to m.in. pamiątki wiązane ze św. Kingą, XIII i XIV- wieczne dzieła miniatorstwa, obrazy tablicowe. Do najcenniejszych należy rękopis „Żywota błogosławionej Kingi” Jana Długosza i „Graduał sądecki z 2. poł. XIII w. Dominantę założenia klasztornego stanowi kościół pw. św. Trójcy. Jest to świątynia gotycka, murowana, jednonawowa, z zamkniętym trójbocznie prezbiterium, nakryta dachami wielopołaciowymi. Na kalenicy dachu nad nawą umieszczona jest wieżyczka na sygnaturkę zaprojektowana przez Franciszka Placidiego, która należy do najpiękniejszych sygnaturek na polskich kościołach. W kościele zachowało się wiele kamiennych, gotyckich detali architektonicznych, maswerki okienne, portale ostrołukowe, zworniki, wsporniki oraz kamieniarka z XVII w. Fasadę świątyni wieńczy bogato dekorowany szczyt manierystyczny z płaskorzeźbą św. Trójcy i figurami św. Kingi i jej męża księcia Bolesława Wstydliwego. Kościół nakrywają sklepienia krzyżowo-żebrowe. Sklepienie kapitularza wsparte jest na jednym filarze. Wnętrze świątyni zdobi rokokowa polichromia z lat 1776-1778 namalowana przez Feliksa Derysarza, przemalowana w 1892 r. ze scenami z życia św. Kingi. Niezwykle cenne jest pełne przepychu manierystyczne i barokowe wyposażenie kościoła, które kontrastuje z surową regułą zakonu klarysek. W prezbiterium wyróżniają się szczególnie 3 wspaniałe barokowe, stiukowe i marmurowe ołtarze z lat 1696-1699, zaprojektowane przez włoskiego artysty Baltazara Fontanę. W nawie znajdują się 2 ołtarze boczne z poł. XVII w., a w oratorium 4 ołtarze barokowe z XVII w. Unikatowym dziełem sztuki jest ambona z 1671 r. opleciona ponad 7 metrową rzeźbą tzw. drzewem Jessego, przedstawiającym genealogię Jezusa i Matki Boskiej, wykonaną prawdopodobnie przez starosądeckiego snycerza Gabriela Padwaniego. Ambona jest być może najpiękniejszą i najbardziej kunsztowną dekoracją tego typu zdobiąca ambony w kościołach europejskich. Gotyckie kropielnice pochodzą z XV w. Znajdująca się całkowicie za klauzurą kaplicę św. Kingi oddziela od nawy kościoła ręcznie kuta regencyjna krata wykonana w latach 1720-1730, piękne dzieło sztuki kowalskiej. W kaplicy przechowywane są szczątki św. Kingi i posążek św. Kingi z ok. 1470 r. W klasztorze przebywa obecnie ok. 30 mniszek, które spędzają czas na modlitwach i pracy.

Zabytek dostępny. Wnętrze można zobaczyć w czasie nabożeństw.

Oprac. Tadeusz Śledzikowski, OT NID w Krakowie, 09.01.2019 r.