Duży wpływ na wystrój oraz wyposażenie świątyni mieli zarówno miejscowi artyści jak Eryk Złotoś z Ligoty czy Otto Kowalewski z Bytomia, jak i nie związanie bezpośrednio z terenem Górnego Śląska Georg Schreiner z Ratyzbony oraz Bruno Tschötschel z Wrocławia. Istotny element założenia stanowi powstała w duchu modernistycznym kalwaria panewnicka, kopia groty z Lourd oraz jedna z największych w Polsce szopek bożonarodzeniowych zlokalizowana wewnątrz kościoła. Obiekt stanowi istotne miejsce pielgrzymek miejscowej ludności.

Historia

Ze względu na duże zapotrzebowanie na posługę duszpasterską ze strony franciszkanów na terenie Górnego Śląska, 22 marca 1900 roku podjęto decyzję o osiedleniu zakonników w pobliżu Katowic, a pod budowę zakonu wybrano wieś Panewniki. Budowę zaakceptowano 1 lipca 1900 roku, w 1901 roku ksiądz Ludwik Skowronek nabył ziemię pod budowę zespołu, tego samego roku proboszcz z Mikołowa ksiądz Augustyn Schumann zgodził się na osiedle zakonników. 30 października 1902 roku ojciec Wilhelm Rogosz zakupił dom na terenie Starych Panewnik, do którego w grudniu wprowadzili się pierwsi franciszkanie, wewnątrz urządzili kaplicę, zbudowali również niewielką wieżyczkę z sygnaturką. Pod koniec roku kaplicę poświęcił ksiądz Augustyn Schumann, a pierwszym przełożonym klasztoru został ojciec Kamil Bolczyk. W 1904 roku w związku z pięćdziesiątą rocznicą dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny, ojciec Kamil Bolczyk zainicjował budowę Groty Lurdziekiej na terenie Panewnik. W tym celu zakupiono 50 arów ziemi, a budowę powierzono Johannowi Carlowi Naummowi z Duisburga, dzięki pomocy miejscowej ludności prace ukończono w sierpniu 1905 roku, a na wiosnę cały teren obsadzono zielenią. Budowę klasztoru oraz kościoła rozpoczęto 4 października 1905 roku w święto św. Franciszka, po uzyskaniu pozwolenia z ministerstwa w Berlinie, pierwszy kamień wmurowano 1 lipca 1906, a do końca roku wymurowano nawy boczne oraz główną do wysokości okien. Prace w obrębie klasztoru jak i kościoła wykonywano równocześnie wiosną 1907 roku oba budynki znajdowały się w stanie surowym, kolejne prace polegały na pokryciu dachu, a także budowie wieży i kopuły. Niedługo później w dniu św. Michała Archanioła tj. 29 września ojciec Alban Sobota gwardian z Góry św. Anny poświęcił budynek klasztoru. Wśród ważniejszych prac wymienić należy także wmontowanie w 1908 roku rozet oraz witraży wykonanych w pracowni w Monachium. Konsekracja samego kościoła miała miejsce 19 lipca 1908 roku. Istotny element założenia stanowi również kalwaria Panewnicka powstała po zakończeniu budowy klasztoru i kościoła w 1909 roku.

Opis

Zespół położony jest w zachodniej dzielnicy Katowic, Ligota-Panewniki przy ulicy Panewnickiej 76. Obiekt od południa ograniczony jest ulicą, która oddziela go od cmentarza komunalnego, od wschodu i zachodu granicy z zabudową mieszkaniową, a od północy przynależną do zespołu kalwarią Panewnicką stanowiącą kompleks zieleni komponowanej powstałej na przestrzeni lat 1909-1959. Projekt kościoła wykonał ceniony architekt, franciszkanin brat Mansuetusa Fromma, obiekt nie został jednak zrealizowany całkowicie zgodnie z koncepcją, powstał w latach 1905-1908 w stylu neoromańskim. Bazylika jest nieorientowana, została wzniesiona z cegły, w obrębie fasady zewnętrznej klinkierowej o wątku główkowym. Obiekt powstał na planie krzyża łacińskiego, charakteryzuje się trójnawowym układem bazylikowym, składa się z trójprzęsłowego prezbiterium, transeptu oraz krypty które zamknięto absydami, wewnątrz sklepienia krzyżowo-żebrowe. Zasadnicza część w postaci nawy środkowej, transeptu oraz prezbiterium nakryta jest dachem dwuspadowym z lukarnami. Cechą charakterystyczną korpusu jest dwu wieżowa fasada południowa z niszą w której znajduje się figura św. Franciszka, oraz ośmioboczna kopuła zlokalizowana na skrzyżowaniu naw. Fasady bogato dekorowane kamiennym detalem w postaci portali, a także przy pomocy ceglanych kształtek tworzących gzymsy oraz fryzy arkadowe. Wewnątrz bogate wyposażenie w stylu neoromańskim z początku XX wieku. Na szczególną uwagę zasługuje dwustronny ołtarz główny z okazałym cyborium z 1909 roku, ołtarz św. Antoniego Padewskiego, seria witraży w obrębie absyd transeptu, relikwiarz, a także ołtarz Matki Boskiej Bolesnej autorstwa Brunona Tschötschela. Od wschodu do bazyliki przylega budynek klasztoru. Obiekt powstał równocześnie z kościołem, według projektu brata Mansuetusa Fromma, posiada wyraźne wpływy stylu neoromańskiego. Jest to murowany, trzykondygnacyjny budynek wzniesiony na rzucie wydłużonego prostokąta, o zwartej bryle nakrytej dachem dwuspadowym. Obecnie część klasztoru stanowi siedzibę Wyższego Seminarium Duchownego.

Obiekt dostępny przez cały rok.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 19.08.2014 r.