Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

historyczny układ urbanistyczny południowej dzielnicy Śródmieścia - Zabytek.pl

historyczny układ urbanistyczny południowej dzielnicy Śródmieścia


układ przestrzenny 1875 - 1939 Katowice

Adres
Katowice

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. Katowice, gm. Katowice

Unikatowy zespół zabudowy secesyjnej, modernistycznej i funkcjonalistycznej z 1 poł.XX w.

Układ o czytelnej kompozycji, wyznaczonej przez pierwotnie rozplanowaną siatkę ulic i wnętrz urbanistycznych, stanowiący odzwierciedlenie historii rozwoju przestrzennego nowoczesnych Katowic. W skład układu wchodzą obiekty o wyraźnych cechach stylowych. Przykład tzw. „katowickiej moderny”.

Historia

Pierwsze zarysy kompozycji urbanistycznej południowej części śródmieścia Katowic zostały wyznaczone w planie zagospodarowania przestrzennego z 1875 r. Główny układ kompozycyjny wytyczono w latach 90. XIX w. Wyznaczono wówczas siatkę ulic uwarunkowaną przebiegiem najważniejszych, istniejących ciągów komunikacyjnych. Pierwszy okres intensywnego zabudowywania tego obszaru rozpoczął się w latach 1906-1910 i trwał do wybuchu I wojny światowej. W pierwszej kolejności wzniesiono budynki dopełniające pierzeje ulic Kościuszki, Kopernika oraz Żwirki i Wigury. W tym czasie nowa zabudowa sytuowana była głównie w części północnej i stanowiła kontynuację istniejącej tkanki miejskiej. Najintensywniejszy okres rozwoju układu nastąpił w okresie międzywojennym. W latach 1918 i 1924 sformułowano wytyczne, zawarte w planach zagospodarowania przestrzennego, dotyczące kolejnych przekształceń obszaru. W części północnej powstały kolonie domów, których stylistyka była odzwierciedleniem popularnego na terenie Katowic nurtu budownictwa willowego. W okresie dwudziestolecia międzywojennego wzniesiono także obiekty, zrealizowane przez prywatnych inwestorów, usytuowane w rejonie ulic Skłodowskiej-Curie i Kościuszki. W latach 30. wolne kwartały wypełniła luksusowa zabudowa funkcjonalistyczna. Większość budynków, zlokalizowanych na obszarze całego założenia, wzniesiono w latach 1900-1939.

Obszar zlokalizowany jest w południowej części śródmieścia Katowic. Wpływ na lokalizację tego założenia miały m. in. uwarunkowania geologiczne, w tym położenie miasta na złożach węgla. Tereny usytuowane na południe od torów kolejowych, pomiędzy ulicą Francuską na wschodzie, a Mikołowską na zachodzie były chronione od spodu filarem ochronnym. Umożliwiło to skierowanie ekspansji zabudowy w kierunku południowym oraz realizację na tym obszarze gmachów obiektów użyteczności publicznej oraz wysokich budynków mieszkalnych.

Obecnie na terenie całego układu znajdują się budynki o czytelnych cechach stylowych, charakterystycznych dla 1 poł. XX w. W części północnej zlokalizowana jest pięcio- i siedmio- kondygnacyjna zabudowa modernistyczna i funkcjonalistyczna. Kamienice w stylu modernizmu posiadają zwarte bryły, rozbite niewielkimi wykuszami, loggiami i gzymsami, o zredukowanym detalu architektonicznym. Budynki utrzymane w stylu funkcjonalistycznym charakteryzują się wysokim standardem wykonania. Ich cechą charakterystyczną są wertykalne, ekspresjonistyczne akcenty narożników lub zaokrąglone naroża. W płaszczyznach ścian wprowadzono loggie balkonów oraz przeszklone werandy. Stosowano także podcięte partery. Elewacje pokrywano szlachetnymi tynkami z dodatkiem barwnych kruszyw i miki, z elementami tynków kamieniarskich i lastryka. Detal architektoniczny został zredukowany, wprowadzano jednak elementy metalowe, umiejscawiane na elewacjach lub dachach. W architekturze funkcjonalistycznych kamienic czynszowych zlokalizowanych w rejonie ulic Skłodowskiej-Curie i Kościuszki, wybudowanych na przełomie lat 20. i 30., uwidacznia się inspiracja szkołą Baunhausu oraz twórczością architektów francuskich, niemieckich i holenderskich. W pobliżu ulicy Żwirki i Wigury znajdują się pojedyncze kamienice z elementami secesji. W części centralnej, w rejonie ul. gen. J. Zajączka umiejscowiono modernistyczny zespół dwukondygnacyjnych domów, nakrytych dachami dwuspadowymi z lukarnami, nawiązującymi do nurtu neobarokowego. W części południowej znajduje się funkcjonalistyczna zabudowa z wolnostojącymi jedno- lub dwurodzinnymi willami w ogrodach.

Na całym obszarze występują wartościowe obiekty będące przykładem rozwoju nowoczesnej myśli architektonicznej z 1 poł. XX w. Wśród nich można wymienić m. in. gmach Urzędu Skarbowego przy ul. Żwirki i Wigury 15 (proj. T. Kozłowski, S. Bryła), kościół garnizonowy pw. Św. Kazimierza, usytuowany u zbiegu ulic Kopernika i Skłodowskiej-Curie (proj. L. Dietz d’Arma), dawny dom mieszkalny Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przy ul. M. Skłodowskiej-Curie (proj. S. Tabeński), dom przy ul. PCK 6 (proj. K. Schayer) oraz kamienicę przy ul. PCK 10 (proj. S. Gruszka). Na terenie układu znajdują się także cenne obiekty willowe. W części północno wschodniej, przy ul. Kościuszki, zlokalizowana jest willa Ludwiga Schneidera z 1892 r., w stylu neorenesansu północnego. Przy ulicy Stalmacha 17 znajduje się willa Adama Kocura (proj. Anton Zimmermann) z 1907 r., w stylu cottage, o elementach noszących cechy kierunków stylowych z przełomu XIX i XX w.

Układ zajmuje powierzchnię ok. 15 ha. Na jego terenie występują zarówno wolnostojące wille, sytuowane w ogrodach, jak również zwarta tkanka urbanistyczna, szczególnie zintensyfikowana w części północnej. W tym rejonie, we wnętrza urbanistyczne wprowadzano szpalery drzew. Funkcję dominant kompozycyjnych w przestrzeni układu pełnią wysokie budynki, m. in. gmach Urzędu Skarbowego oraz wysoka zabudowa przy ul. Skłodowskiej-Curie (dawny dom mieszkalny Zakładu Ubezpieczeń Społecznych). Sposób rozplanowania poszczególnych obiektów wynikał z uwarunkowań historyczno-urbanistycznych, w tym ze stosowania planów zabudowy, wywodzących się z dziewiętnastowiecznej tradycji planowania miast.

Obszar dostępny dla zwiedzających.

oprac. Ewa Waryś, OT NID w Katowicach, 28-11-2017 r.