Zespół jednorodnie stylistyczny, zachował neogotycką formę z przełomu XIX/XX w., z bramą, kaplicą cmentarną i domem grabarza. Na jego terenie zachowały się nagrobki z ostatniej ćwierci XIX w., liczne zarysy grobów skrzynkowych oraz starodrzew liściasty, który tworzy aleja lipowa biegnąca od bramy głównej do kaplicy.

Historia

Pierwszy cmentarz ewangelicki w Jarocinie wzmiankowany był w 1777 roku. Liczba wyznawców kościoła ewangelicko-augsburskiego zaczęła wzrastać w okresie zaborów. Początkowo ewangelicy nie posiadali własnej parafii i przynależeli do zboru w Dobrzycy. Od 1818 roku nabożeństwa dla ewangelików były odprawiane w sali ratusza miejskiego. Gmina ewangelicka w Jarocinie powstała 1.X.1834 roku, a pierwszym pastorem był Karl August Kühn. Wówczas to zapewne powstał cmentarz przy ul. Zacisznej, poza granicami miasta, naprzeciwko cmentarza katolickiego. Kościół dla ewangelików wzniesiono w Jarocinie, w latach 1847-48 ze środków przekazanych przez króla pruskiego. Od 1945 roku kościół św. Jerzego pełni funkcje świątyni katolickiej, filialnej parafii św. Marcina. Cmentarz przy ul. Zacisznej, na pocz. XX wieku został powiększony od strony zachodniej. Otoczono go murem, wybudowano neogotycką, reprezentacyjną bramę, kaplicę cmentarną oraz dom grabarza. Cmentarz był czynny do 1945 roku, chociaż zdarzały się i późniejsze pochówki. Obecnie zespół cmentarza jest własnością Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Kaliszu, a funkcję administratora pełni pastor Krzysztof Rej z Ostrowa Wlkp.

Opis

Początki Jarocina sięgają XIII wieku. Miasto powstało z osady targowej, którą usytuowano na skrzyżowaniu dróg wrocławsko-toruńskiej i poznańsko-kaliskiej. Lokacja miasta na prawie magdeburskim miała miejsce pod koniec XIII w. Tzw. nowe miasto lokowano w 1614 roku. Właścicielami, do czasów zaborów, prywatnego miasta byli kolejno Zarembowie, następnie Jaroccy, Komorscy i Przyjemscy. Od 1661 roku aż po 1945 Jarocin był własnością Radolińskich herbu Leszczyc. Od 2 poł. XIX w. część Jarocina należała do zniemczonych książąt von Radolin. Ośrodkiem miasta jest czworoboczny rynek z sześcioma wylotami ulic oraz z ratuszem pośrodku. W płd.-wsch. części miasta usytuowana jest siedziba właścicieli z obszernym parkiem, pałacem Radolińskich i pozostałościami założenia obronnego w postaci tzw. „skarbczyka”.

Cmentarz ewangelicko-augsburski o planie czworoboku, zbliżonym do prostokąta, w części pozbawiony nagrobków zajmuje powierzchnię ok. 2.0 ha. Krótszym bokiem, od wschodu przylega do ul. Zacisznej, a od północy poprzez ul. Niepodległości sąsiaduje z cmentarzem katolickim. Cmentarz ogrodzony jest sztachetowym płotem pomiędzy ceglanymi słupkami oraz ceglanym murem od południa. Główna brama na cmentarz usytuowana jest w północno-wschodnim narożniku, z cegły, o cechach neogotyckich z dwoma symetrycznie po bokach umieszczonymi furtkami. Skrzydła bramy i furtki wykonane są ze stalowych elementów. Druga brama, skromniejsza, o ceglanych słupkach prowadzi na teren, od północy z ul. Niepodległości. Na cmentarzu zachował się częściowo starodrzew w postaci pojedynczych drzew oraz alei lipowej prowadzącej od bramy głównej do kaplicy cmentarnej, usytuowanej przy granicy południowej cmentarza. Inne ścieżki, pierwotnie o układzie geometrycznym zostały zatarte. Liczne jeszcze groby o formie skrzynkowej, pochodzące również z okresu po II wojnie światowej oraz obwiedzione stalowym kutym ogrodzeniem, porastają samosiejki i bluszcz cmentarny. Przy granicy południowej znajdują się dwa grobowce, wykonane z piaskowca. Po zachodniej stronie kaplicy, ze zniszczonymi inskrypcjami (kon. XIX w.), a po wschodniej grobowiec rodziny Friese z pocz. XX wieku (przy ul. Wrocławskiej 59 zachowała się willa zbudowana dla Adolfa Friese, burmistrza Jarocina w latach 1897-1906). Na południowy wschód od bramy głównej usytuowany został dom grabarza z niewielkim budynkiem gospodarczym. Na uwagę zasługuje pomnik - nagrobek lotnika z okresu II wojny światowej. Cmentarz był czynny do końca II wojny światowej, chociaż zdarzają się późniejsze pochówki.

Kaplica cmentarna powstała w 1900 roku i była czynna, używana również przez katolików do lat 80. XX wieku, do czasu wybudowania kaplicy na cmentarzu katolickim. Budynek z czerwonej cegły, założony na rzucie prostokąta, składający się z dwóch pomieszczeń oraz małego schowka. Prostopadłościenną, jednokondygnacyjną bryłę wieńczy dwuspadowy dach, pokryty dachówką ceramiczną zakładkową. Elewacje podkreślone w przyziemiu ceglaną rolką, pod okapem gzymsem wspartym na konsolkach. Górne części naroży budynku oraz ryzalitu zwieńczone ostrosłupowymi sterczynami. Elewacja frontowa trójosiowa, z ryzalitem pozornym na osi, z biforium w dwóch osiach skrajnych. Ryzalit zwieńczony szczytem zamkniętym łukiem w ośli grzbiet. Krawędzie łuku obramowane profilowanym gzymsem i nakryte rodzajem parapetu obłożonego piaskowcem. Na osi ryzalitu drzwi wejściowe. W szczycie ponad drzwiami umieszczona została płaskorzeźba o motywie identycznym jak w szczytach budynku. We wnętrzu zachowana dekoracyjnie opracowana więźba dachowa.

Dom grabarza, zbudowany podobnie jak kaplica cmentarna, na pocz. XX wieku, pełni obecnie funkcje domu mieszkalnego. Do budynku mieszkalnego, prostopadle, dostawiony został budynek gospodarczy. Dom zbudowany został z cegły, na rzucie kwadratu. Prostopadłościenną bryłę wieńczy dwuspadowy dach, pokryty dachówką ceramiczną karpiówką. Obiekt frontem zwrócony jest na północny zachód, w stronę alei lipowej. Elewacje budynku nieotynkowane. Otwory okienne, drzwiowe oraz blendy z nadprożem podkreślonym gzymsem w kształcie łuku ostrego. Płycina nadproża wypełniona jest tynkiem gładkim, w który wpisana została forma trójliścia wypełniona tynkiem o fakturze baranka. Naroża elewacji zdobią sterczyny. Elewacje zwieńczone gzymsem koronującym w kształcie arkadek zamkniętych formą trójkąta. W obiekcie zachował się wystrój elewacji, część stolarki wraz z okuciami.

Zabytek dostępny.

oprac. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 30-10-2015 r.