Prezentują niezwykły krajobraz kulturowy o wartościach ponadregionalnych, dokumentujący tradycję piwowarstwa. Monumentalne obiekty zlokalizowane w centrum miasta, tworzą ciekawe wnętrza architektoniczne i urbanistyczne oraz stanowią przykład ekspansji przemysłu w istniejącą strukturę urbanistyczną niewielkiego miasta. Obiekty zachowały czytelną formę, wyróżniający je detal architektoniczny, prezentują duże wartości historyczne i architektoniczne.

Historia

Technologia wyrobu piwa rozwijała się w Grodzisku Wlkp. przez ponad 700 lat. Początkiem powstania w mieście pierwszych browarów było sprowadzenie do Grodziska Wlkp., przez zarządcę dóbr Ostrorogów Andrzeja Wolana, piwowarów z Czech i Moraw. Pierwsza historyczna wzmianka o piwie grodziskim pochodzi z 1601 r. Jest to statut nadany cechowi piwowarów przez wojewodę poznańskiego Jana Ostroroga. Zawiera on dokładne wiadomości o produkcji piwa. W 1686 r. produkcją trudniło się siedem rodzin w mieście. Podstawą świetnego piwa była źródlana woda, z którą związana jest legenda przypisuje Benedyktowi Bernardowi z Wąbrzeźna „uruchomienie” źródła o niezwykłych walorach smakowych. Inne podanie mówi o sprowadzeniu piwowarów z Lwówka Śląskiego. Piwowarzy Grodziska, z wdzięczności za to dobrodziejstwo, raz w roku darowali dla klasztoru Lubińskiego beczkę piwa. Do 1846 roku odbywały się uroczyste procesje do grobu cudotwórcy. W XVIII wieku piwo grodziskie znane i doceniane było w Poznaniu. Eksportowano je na Śląsk i do Brandenburgii; stało się konkurencyjne dla piw zagranicznych i wkrótce wyparło je z terenu Wielkopolski. Produkcja piwa stała wówczas na bardzo wysokim poziomie i przynosiła duże dochody właścicielowi miasta.

Do upadku polskiego cechu piwowarów oraz browarów cechowych doprowadziły: wprowadzenie w okresie zaboru, w 1819 roku, opodatkowania (zacieru przygotowanego do produkcji piwa) oraz w 1820 r. podatku przemysłowego, nieprzychylność władzy pruskiej, brak ulg podatkowych dla polskich przedsiębiorstw oraz faworyzowanie niemieckich przemysłowców. Browary cechowe przechodziły w prywatne ręce, ich nabywcami często byli ludzie spoza cechu, handlowcy, kupcy, np. jeden z browarów w Grodzisku Wlkp. w 1839 r. nabył kupiec Ciszewski. W 1870 roku nie było w powiecie Poznańskim ani jednego cechu posiadającego własne przedsiębiorstwo. Sytuację pogorszyły zmiany w polityce podatkowej w latach 1840 -70, które okazały się bardzo niekorzystne dla małych browarów dysponujących w większości prostym wyposażeniem technicznym. W 1821 roku w Wielkim Księstwie Poznańskim było 740 browarów, a po 25 latach pozostało tylko 320. Wiek XIX przynosi reformy dotyczące cechów i przemysłu, monopol cechowy ustąpić musiał kapitalistycznej zasadzie wolnej konkurencji. W 1837 r. dwaj producenci piwa Karl Banisch i Wilhelm Klose wyodrębniają się z organizacji cechowej i zakładają własny browar przy ul. Przemysłowej (l. 1974-1875). W 1843 roku istniały w mieście dwa duże prywatne dobrze prosperujące browary. W latach 1873-1875 Teodor Grunberg buduje przy ulicy Poznańskiej nowy browar. W skład zespołu wchodziła między innymi słodownia i spichlerz, suszarnia wysłodzin, warzelnia, fermentownia i maszynownia zmodernizowana w 1904 r. Kolejny browar został uruchomiony przez Wilhelma Bohnstedta przy węźle kolejowym w 1883 roku; od 1892 roku należał on do Maxa Steina, składał się z rozlewni piwa z magazynem, kotłowni i budynku administracyjnego. W 1872 roku powołane konsorcjum akcyjne na piwo grodziskie za wypuszczone akcje utworzyło kapitał na zakup materiałów, urządzeń i nowych terenów pod rozbudowę browarów. Przed I wojną światową w Grodzisku nie było ani jednego polskiego browaru. Niemieccy właściciele utworzyli „Wereinigte Gratzer Bier-brauerien”. Po wojnie browary grodziskie do 1928 roku tworzyły spółką akcyjną Zjednoczone Browary Grodziskie T.A. Upaństwowione w 1945 roku podlegały w 1950 roku Centralnemu Zarządowi Przemysłu Piwowarskiego w Bydgoszczy, następnie w latach 1950-1960 Wielkopolskim Zakładom Piwowarskim w Poznaniu. W 1970 roku wszystkie grodziskie browary przyłączono do Zakładów Piwowarskich w Poznaniu (obecnie "Lech Browary Wielkopolski "S.A.). Od 1993 roku browary stały się własnością prywatną. Browar przy ul. Przemysłowej jest nieużytkowany od 22 lat. W browarze przy ul. Poznańskiej w maju 2015 r. uruchomiono produkcję „Piwa z Grodziska Wlkp.”.

Opis

Browar przy ulicy Przemysłowej w w Grodzisku Wielkopolskim zbudowany został w l. 1874-1875 w centrum miasta. Zespół zajmuje nieduży teren pomiędzy dawnym Nowym Rynkiem (ob. Pl. Powstańców Wlkp.) a ulicami: Przemysłową i Zieloną. W skład browaru wchodzą spichlerz, słodownia z suszarnią oraz budynek socjalny. Dominantę zespołu stanowi komin kotłowni oraz masywny budynek słodowni z suszarnią położony wzdłuż zachodniej granicy działki. Budynki zachowały pierwotną bryłę, detal ceglanych elewacji. Budynki są podpiwniczone, murowane z cegły, trzy i czterokondygnacyjne nakryte dachami dwuspadowymi. Elewacja północna spichlerza jest jednocześnie elewacją frontową, od strony Pl. Powstańców Wlkp. Elewacja ośmioosiowa zaakcentowana została ceglanymi pilastrami i gzymsem, oraz dekoracją wokół okien w formie opasek i nadokienników. Wschodnia ściana jest ceglana z detalem architektonicznym w formie tynkowanych pilastrów. We wnętrzu zachowany jest układ pomieszczeń. Słodownia z suszarnią jest czterokondygnacyjnym masywnym budynkiem o elewacjach pozostawionych w nieotynkowanej cegle. Piwnica nakryta została sklepieniem kolebkowym, murowanym z cegły na dźwigarach stalowych opartych w ścianach, z podciągiem w osi wspartym na żeliwnych kolumnach. Między parterem a trzecią kondygnacją zachowane są żeliwne kręcone schody. W piwnicy znajduje się piec firmy „I.A. Topf&Sohne Erfurt pochodzący z ok 1910 r.

Budynek słodowni i suszarni połączony ze spichlerzem zachowały pierwotną bryłę i detal architektoniczny elewacji, a we wnętrzu układ pomieszczeń oraz wyposażenie związane z ciągiem technologicznym produkcji słodu. Zespół prezentuje charakterystyczną architekturę przemysłową z końca XIX w.

Obiekty browaru są nieużytkowane.

Zabytek dostępny z zewnątrz.

oprac. Radomiła Banach, OT NID w Poznaniu, 1-12-2015 r.