Obiekty zlokalizowane w centrum miasta przy ul. Kolejowej zachowały czytelną formę, prezentują wartości historyczne i architektoniczne oraz stanowią istotny element krajobrazu przemysłowego Grodziska Wielkopolskiego.

Historia

Technologia wyrobu piwa rozwijała się w Grodzisku Wlkp. przez ponad 700 lat. Początkiem powstania w mieście pierwszych browarów było sprowadzenie do Grodziska Wlkp., przez zarządcę dóbr Ostrorogów Andrzeja Wolana, piwowarów z Czech i Moraw. Piwo zyskało wówczas rangę napoju wytwornego i drogiego, eksportowano go poza granice miasta. Pierwsza historyczna wzmianka o piwie grodziskim pochodzi z 1601 r. Jest to statut nadany cechowi piwowarów przez wojewodę poznańskiego Jana Ostroroga. Statut cechu piwowarskiego z 1601 r. zawiera dokładne wiadomości o produkcji piwa. W 1686 r. produkcją trudniło się siedem rodzin w mieście. Podstawą świetnego piwa była i jest do dziś źródlana woda, z którą związana jest legenda przypisuje Benedyktowi Bernardowi z Wąbrzeźna „uruchomienie” źródła o niezwykłych walorach smakowych, inne podanie mówi o sprowadzeniu piwowarów z Lwówka Śląskiego. Piwowarzy Grodziska, z wdzięczności za to dobrodziejstwo, raz w roku darowali dla klasztoru Lubińskiego beczkę piwa. Do 1846 roku odbywały się uroczyste procesje do grobu cudotwórcy. W XVIII wieku piwo grodziskie znane i doceniane było w Poznaniu. Eksportowano je na Śląsk i do Brandenburgii, stało się konkurencyjne dla piw zagranicznych i wkrótce wyparło je z terenu Wielkopolski. Produkcja piwa stała wówczas na bardzo wysokim poziomie i przynosiła duże dochody właścicielowi miasta. Wprowadzenie w okresie zaboru, w 1819 roku, opodatkowania (zacieru przygotowanego do produkcji piwa) oraz w 1820 r. podatku przemysłowego, nieprzychylność władzy pruskiej, brak ulg podatkowych dla polskich przedsiębiorstw oraz faworyzowanie niemieckich przemysłowców doprowadziło do upadku polskiego cechu piwowarów oraz browarów cechowych. Browary cechowe przechodziły w prywatne ręce, których nabywcami często byli ludzie spoza cechu, handlowcy, kupcy, np. jeden z browarów w Grodzisku Wlkp. w 1839 r. nabył kupiec Ciszewski. W 1870 roku nie było w powiecie Poznańskim ani jednego cechu posiadającego własne przedsiębiorstwo. Sytuację pogorszyły zmiany w polityce podatkowej w latach 1840 -70 które okazały się bardzo niekorzystne dla małych browarów dysponujących w większości prostym wyposażeniem technicznym. W 1821 roku w Wielkim Księstwie Poznańskim było 740 browarów, a po 25 latach pozostało tylko 320. Wprowadzenie nowoczesnych urządzeń technicznych w funkcjonujących jeszcze małych cechowych browarach doprowadziło do chwilowego wzrostu produkcji. Wiek XIX przynosi reformy dotyczące cechów i przemysłu, monopol cechowy ustąpić musiał kapitalistycznej zasadzie wolnej konkurencji. W 1837 r. dwaj producenci piwa Karl Banisch i Wilhelm Klose wyodrębniają się z organizacji cechowej i zakładają własny browar przy ul Przemysłwej (l. 1974-1875). W 1843 roku istniały w mieście dwa duże prywatne dobrze prosperujące browary. W latach 1873-1875 Teodor Grunberg buduje przy ulicy Poznańskiej nowy browar. W skład zespołu wchodziła między inna słodownia i spichlerz, suszarnia wysłodzin, warzelnia, fermentownia i maszynownia zmodernizowana w 1904 r. Kolejny browar został uruchomiony przez Wilhelma Bohnstedta przy węźle kolejowym w 1883 roku; od 1892 roku należał on do Maxa Steina, składał się z rozlewni piwa z magazynem, kotłowni i budynku administracyjnego. W 1872 roku powołane konsorcjum akcyjne na piwo grodziskie za wypuszczone akcje utworzyło kapitał na zakup materiałów, urządzeń i nowych terenów pod rozbudowę browarów. Przed I wojną światową w Grodzisku nie było ani jednego polskiego browaru. Niemieccy właściciele utworzyli „Wereinigte Gratzer Bier-brauerien”. Po wojnie browary grodziskie do 1928 roku tworzyły spółką akcyjną Zjednoczone Browary Grodziskie T.A. Upaństwowione w 1945 roku podlegały w 1950 roku Centralnemu Zarządowi Przemysłu Piwowarskiego w Bydgoszczy, następnie w latach 1950-1960 Wielkopolskim Zakładom Piwowarskim w Poznaniu. W 1970 roku wszystkie grodziskie browary przyłączono do Zakładów Piwowarskich w Poznaniu (obecnie "Lech Browary Wielkopolski "S.A.). Od 1993 roku browary stały się własnością prywatną. W budynkach przy ul. Kolejowej znajdują się magazyny i hurtownie.

Opis

Browar przy ulicy Kolejowej w w Grodzisku Wielkopolskim zbudowany został w 1883 r. Usytuowany w północnej części miasta niedaleko dworca pomiędzy ulicami: Kolejową, Mossego i Przecznica 1. Teren otoczony jest ceglanym, otynkowanym murem z bramą od ul. Kolejowej. Budynki tworzące zespół dawnego browaru, do których należy rozlewnia piwa, budynek administracyjny i kotłownia zachowały pierwotną bryłę, detal ceglanych elewacji oraz ciąg pomieszczeń piwnicznych tzw. leżakowni. Wzniesione zostały na planie prostokąta są podpiwniczone, murowane z cegły, nakryte dwu i trzy spadowymi dachami. Elewacje pozostawione są w nieotynkowanej cegle zachowały skromny detal architektoniczny. Do jednokondygnacyjnego budynku administracyjnego przylega od wschodu kotłownia i rozlewnia piwa. Nad zespołem dominuje trzykondygnacyjna cześć budynku z kotłownią, która wyróżnia się wystrojem elewacji, z lizenami w narożach oraz symetrycznie rozmieszczonymi okulusami z dekoracyjnymi ceglanymi pasami. Elewacje północna i południowa zakończone zostały ściankami attykowymi ze sterczynami. Wschodnia część budynku jest niższa, dwukondygnacyjna z wysokim poddaszem i dobudowanym od wschodu magazynem. Część ta została wzniesiona na starszych piwnicach poprzedniego jednokondygnacyjnego budynku. Piwnice nakrywa ceramiczne sklepienie odcinkowe na stalowych podciągach. Wnętrza zostały zmodernizowane i przebudowane i obecnie wykorzystywane są na magazyny, hurtownie.

Zabytek dostępny z zewnątrz.

oprac. Radomiła Banach, OT NID w Poznaniu, 1-12-2015 r.