Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

grodzisko, st. 1 - Zabytek.pl

grodzisko, st. 1


grodzisko wczesne średniowiecze (X – XII/XIII w.) Grodzisk

Adres
Grodzisk

Lokalizacja
woj. mazowieckie, pow. węgrowski, gm. Grębków

Grodzisko znajduje się na skraju naturalnego, w przybliżeniu czworobocznego w kształcie cypla, leżącego na zachodnim brzegu Liwca.

Wał zewnętrzny ma obecnie 3,5-6m wysokości. Północno-wschodni narożnik grodziska obecnie nie istnieje, gdyż uległ podmyciu przez rzekę. Wał zewnętrzny w części północnej został w znacznej mierze rozorany, a fosa odcinająca gród od wysoczyzny zasypana pod zabudowę wsi Grodzisk, dochodzącej do linii wałów. Wewnętrzny stok wału zewnętrznego jest w dużym stopniu rozorany. Grodzisko objęte jest orką, sadownictwem i wypasem bydła od roku 1932, kiedy przeprowadzono komasację gruntów.

Ochrona konserwatorska

15 marca 1961 r. grodzisko zostało wpisane do rejestru zabytków województwa warszawskiego, późniejszy nr rej. 57/275.

Historia badań

W 1935 r. przeprowadzono inwentaryzację, a w 1937 r. sporządzono szkice grodziska. W 1960 roku wykonano plan warstwicowy autorstwa J. Fellmana, uzupełniony w 1984 r. W roku 1961 E. Buczek wykonał zdjęcia lotnicze. W 1967 r. przeprowadzone zostały badania sondażowe, a w latach 1983-1989 badania wykopaliskowe, uzupełnione w 1987 i 1989 r. odwiertami geologicznymi.

Wyniki badań archeologicznych

Przebadano dotąd wykopaliskowo mniej niż 1% całego stanowiska, przy czym sondaże i wykopy zakładane były zarówno w różnych częściach majdanu, jak też na wałach i w fosach grodziska. W trakcie funkcjonowania obiektu na majdanie grodziska odłożyła się warstwa miąższości od 5 do 20cm, która niestety jest niszczona przez orkę.

Jak wynika z analizy fragmentów naczyń ceramicznych i zabytków metalowych, na przełomie okresu przedrzymskiego i rzymskiego (I p.n.e. - I n.e.) na terenie stanowiska znajdowała się nieumocniona osada związana z ludnością kultury przeworskiej. W trakcie badań archeologicznych zarejestrowano jej ślady w postaci reliktów 4 budynków mieszkalnych i gospodarczych zagłębionych w podłoże, a także dołków pozostałych po konstrukcji budynku słupowego lub ogrodzenia, a także jam gospodarczych. Odnalezione resztki pieca hutniczego, bryły żużli i szlaki skłaniają do stwierdzenia, że funkcjonowanie tej osady związane było z produkcją hutniczą.

Po porzuceniu osady, teren stanowiska zagospodarowano na przełomie X i XI w. Obszar w południowo i południowo-wschodniej części cypla został od północy i zachodu ograniczony wałem i otaczającą go fosą, a od południa i wschodu broniony był naturalnym spadkiem. Cypel otoczony był wtedy od wschodu i południa głównym, meandrującym biegiem Liwca. Od zachodu i północy odcięty był on obniżeniem, pierwotnie wypełnionym wodą i mającym połączenie z głównym biegiem rzeki, gdyż lustro i dno Liwca we wczesnym średniowieczu znajdowało się na wyższym poziomie niż obecnie. Obszar grodu w tym czasie obejmował w przybliżeniu 2,5ha. Wał ograniczający gród miał u podstawy szerokość 8-9m. Wzniesiono go z gliny, a jego konstrukcja wzmocniona była 2 rzędami pali dębowych. Obecnie wał jest rozorany prawie w całości - zachował się na wysokości 0,5m od obecnej powierzchni, a 0,9m od pierwotnej podstawy. Lica wału wzmocnione były kamieniami. Fosa otaczająca wał miała pierwotnie szerokość ok. 7m i głębokości do 2m.

Obiekt ten pełnił funkcję grodu refugialnego, a więc miejsca umocnionego, wykorzystywanego jedynie w przypadku zagrożenia przez okoliczną ludność z osad otwartych. Jego wnętrze nie było zabudowane.

W połowie XI w. gród przebudowano. W całości został otoczony wałem i fosą, przy czym od północy i zachodu nową ich linią. W wyniku powiększenia gród osiągnął powierzchnię ponad 4,5ha,

a licząc z fosą zewnętrzną, będącą naturalnym obniżeniem - ok.5 ha. Przyjmuje się, że wydarzenie to związane było z zagospodarowywaniem pogranicznego terenu nad Liwcem w ramach struktur władztwa Piastów. Od tego momentu gród funkcjonował nie tylko jako miejsce obronne, lecz również zamieszkałe i będące ośrodkiem sprawowania władzy na poziomie lokalnym. Wydaje się również, że jego rolę w kolejnym stuleciu mogło wzmacniać położenie na przypuszczalnym szlaku drożnym wiodącym z Czerska do Drohiczyna.

Model 3D

Wał zewnętrzny ma obecnie 3,5-6m wysokości, a pierwotna szerokości u podstawy wynosiła 8m. Jego podstawę zbudowano z drewnianych skrzyń zrębowych o rozmiarach 4,5 na 2,25m, zachowanych na wysokość ponad 1,5m i wypełnionych gliną i gliną z piaskiem, oraz dostawionego do nich od zewnątrz drewnianego rusztu, zachowanego w formie smug próchnicy. Konstrukcje drewniane okryte były gliną. Od zewnątrz wał ograniczała półka szerokości 8m, która na krawędzi fosy była wzmocniona faszyną. Fosa zewnętrzna, będąca naturalnym obniżeniem ograniczającym gród od zachodu i północy, osiągała głębokość około 3-4m oraz szerokość kilkunastu metrów.

W narożniku południowo-zachodnim grodziska zarejestrowano studnię w miejscu widocznego na powierzchni zaklęśnięcia przy zbiegu części zachodniej i południowej wału 2 fazy grodziska oraz wewnętrznego, a więc z 1 fazy jego funkcjonowania. W wypełnisku obiektu oprócz zabytków związanych z kulturą przeworską i wczesnym średniowieczem znaleziono materiał nowożytny, co może świadczyć o długotrwałym procesie zasypywania i wyrównywania terenu. Studnia była de facto naturalnym źródłem, które poszerzono i pogłębiono do poziomu około 1,8m od obecnej powierzchni. Jej wnętrze oraz dojście od południowego-wschodu wyłożono kamieniami.

Na majdanie wzniesiono zabudowania, z których rozpoznano pozostałości dwóch budynków zagłębionych w podłoże oraz jamę gospodarczą. W północno-wschodniej części grodziska nie zarejestrowano śladów zabudowy wczesnośredniowiecznej, która skupiała się zapewne w rejonie wału wewnętrznego.

Pod wałem południowym grodziska zarejestrowano krzyżujące się ślady orki, a w warstwie humusu pod wałem znaleziono obok ceramiki przeworskiej również zabytki wczesnośredniowieczne. Nie można na obecnym etapie jednoznacznie stwierdzić, czy orka ta związana była z uprawą roli prowadzoną w bezpośrednim sąsiedztwie osady pradziejowej, czy też z symbolicznym wytyczeniem pasa gruntu pod wał we wczesnym średniowieczu.

Na przełomie XII i XIII w. gród uległ zniszczeniu, być może pożarowi, o czym świadczą zapewne czarne, nasycone węglem drzewnym wypełniska obiektów. Do porzucenia obiektu przyczyniła się zapewne zmiana warunków wodnych, w wyniku których utraciło ono część cech obronnych. Liwiec uległ bowiem przesunięciu na wschód w wyniku dużej powodzi wiosennej, a starorzecze okalające grodzisko od południa uległo odcięciu od głównego biegu rzeki i wraz z fosą uległa degradacji. Jednocześnie Liwiec meandrując naruszył wschodni wał grodziska, po czym ostatecznie przesunął się na wschód. Wydaje się, że zasadne jest uznanie stanowiska w Grodzisku za poprzednika Liwu, który w 1. połowie-połowie XIII w. zaczął odgrywać rolę ośrodka administracyjno-skarbowego organizowanej na tym fragmencie mazowieckiego pogranicza kasztelanii.

Pozostałe stanowiska kompleksu osadniczego

Grodowi w jego 2. fazie towarzyszyła bezpośrednio od zachodu i północy osada oraz położone około 1 km na północ wielowarstwowe rzędowe cmentarzysko szkieletowe z okresu drugiej fazy funkcjonowania grodu, w znacznym stopniu zniszczone pracami ziemnymi i badane w 1963 r. Zarejestrowano na nim 112 grobów, chociaż szacuje się, że pierwotnie pochowano na nim około 1000 osób.

Oprac. Zbigniew Misiuk, NID