Wg tradycji rodzinnej nie potwierdzonej źródłowo dwór wzniesiony wg projektu Teodora Talowskiego.

Historia

W miejscowości Goszyce znajdują się w niewielkiej odległości od siebie dwa dwory, których historia jest ściśle ze sobą związana. Tzw. „stary” uważany jest za najstarszy zachowany drewniany dwór w Polsce, „nowy” powstał pod koniec XIX w.

W 1823 roku właścicielem Goszyc został Wojciech Boduszyński, lekarz, rektor UJ. Za udział w powstaniu 1831 roku jego syna Feliksa majątek goszycki został skonfiskowany przez rząd rosyjski, lecz na mocy amnestii jego część powróciła do właściciela - reszta została rozdzielona pomiędzy służbę dworską. Z jedną z córek Feliksa - Józefą - ożenił się w 1860 roku adwokat z Kielc Antoni Zawisza. Pospłacał ciążące na goszyckim majątku długi, a wkrótce stał się jego właścicielem.

Ostatnią właścicielką goszyckiego dworu przed powojenną parcelacją była córka Zawiszów, Zofia Gąsiorowska - zwiadowczyni Legionów, pisarka i poetka, która gospodarowała w Goszycach wraz z drugim mężem, Romualdem Kernem. Wcześniej, w 1914 roku, część ziem, tak zwana „Legionówka”, została podzielona na dziesięciomorgowe gospodarstwa, którymi Zofia obdarowała legionistów.

Ok. r. 1921 dwór odbudowano po zniszczeniach wojennych, z likwidacją piętra nad częścią boczną i zniesieniem detalu. Z dworami goszyckimi wiążą się znaczące w historii Polski wydarzenia. W 1914 roku zatrzymał się tu pierwszy oddział legionowy, jaki przekroczył granicę Królestwa tuż po wybuchu I wojny. Był to siedmioosobowy patrol pod dowództwem Władysława Beliny-Prażmowskiego. Wydarzenie to upamiętnia tablica wmurowana dziesięć lat później w ścianę nowego dworu przy udziale marszałka Piłsudskiego oraz żyjących uczestników patrolu. Józef Piłsudski już w wyzwolonej Polsce odwiedzał często w Goszycach swojego przyjaciela, Janusza Gąsiorowskiego, późniejszego generała brygady, był również ojcem chrzestnym córki Gąsiorowskiego, Anny. Anna wraz z swoim mężem Jerzym Turowiczem zarządzali majątkiem w czasie wojny. W okresie okupacji dwory goszyckie tętniły życiem. Znalazł tam schronienie szereg osób, które w czasie wojny utraciły domy, ukrywali się partyzanci. Liczni nowi goście przybyli po upadku powstania warszawskiego, wśród nich, w listopadzie 1944 roku, Czesław Miłosz wraz z żoną i teściową, sprowadzony przez Turowicza za pośrednictwem Kazimierza Wyki. W 1945 roku dwór przeszedł na własność państwa - ziemie rozdzielono pomiędzy służbę dworską, a zabudowania gospodarcze z około dwudziestohektarowym polem zostały oddane w użytkowanie Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. We dworze przez parę lat znajdował się ośrodek szkolenia studentów AGH. Od lat 60 resztówką administrowała Stacja Hodowli Roślin w Skrzeszowicach. W latach 1979-1980 nastąpiła przebudowa obiektu związana z adaptacją wnętrza na mieszkania pracownicze Stacji Hodowli Roślin. „Nowy” dwór powrócił w ręce rodziny, w 2002 został odkupiony od Skarbu Państwa przez wnuka Turowiczów oraz jego żonę. W ich rękach odzyskuje powoli dawny wygląd.

Opis

Zespół dworsko-folwarczny położony jest na południowym Krańcu wsi około 200 m na wschód od drogi głównej ze Skrzeszowic do Luborzycy i około 250 m na południowy-wschód od skrzyżowania ww. drogi z drogą do Wilkowa.

Nowy dwór został zbudowany w 1890 roku, prawdopodobnie wg projektu Teodora Talowskiego. Założony został na rzucie asymetrycznym, złożonym z korpusu głównego w kształcie wydłużonego prostokąta i silnie zredukowanego piętrowego skrzydła dostawionego pod kątem prostym od strony wschodniej z czworobocznym alkierzem w narożniku południowo-wschodnim. Asymetryczny układ bryły podkreślają elementy architektoniczne wprowadzone u zbiegu obu członów budowli: poprzedzony schodami taras przed wejściem frontowym i otwarty ganek od strony elewacji ogrodowej. Po przebudowie w latach 20. zlikwidowano piętro nad częścią wschodnią i zniesiono detal architektoniczny utrzymany w stylu balkonu elewacji ogrodowej ("architektura szwajcarska"). Elewacje dworu zróżnicowane - elementem wspólnym jest obiegający dookoła cokół, wyodrębniony w wyższych partiach murów uskokowym wysunięciem, tworzący jedyny podział horyzontalny, ale ze względu na spadek terenu przebiegający na różnych wysokościach. Jednolite w zasadzie są również architektoniczne obramowania większości okien w formie kostkowych gzymsów nadokiennych wspartych na konsolach oraz filarowych węgarów o sfazowanych krawędziach, usytuowanych na ceglanych parapetach. Budynek dworu wraz z założonym jednocześnie parkiem krajobrazowym wyodrębniony sytuacyjnie ciągiem drogi dojazdowej z obszerniejszego, nieregularnie uformowanego zespołu architektoniczno-ogrodowego, charakteryzuje niezależność kompozycyjna w stosunku do starszego, późnobarokowego układu związanego z dworem drewnianym o całkowicie niemal zatartym ukształtowaniu przestrzennym (zachowane jedynie pojedyncze okazy starodrzewu), podobnie jak względem dopełniającego funkcjonalnie zespół –folwarku odsuniętego ku południowego-wschodu.

Ściany murowane z cegły, obustronnie wyprawione gładkim tynkiem, w pomieszczeniach piwnic pokryte narzutem; detal architektoniczny kształtowany z tynkowanej cegły formowanej oraz w wątku ceglanym z cegły licówki użytej przy parapetach okien parteru i poddasza. Pomieszczenia piwnic zamknięte sklepieniami odcinkowymi i stropami na belkach żelaznych, wnętrza mieszkalne stropami drewnianymi osłoniętymi płaskimi sufitami za wyjątkiem wnętrza d. salonu nakrytego sufitem z fasetą. Więźba dachowa drewniana, krokwiowo-płatwiowa ze ścianami stolcowymi. Pokrycie z dachówki ceramicznej, zakładkowej. Posadzko zróżnicowane, pierwotne: ceramiczne (terakotowe i z płytek z kamionki) zachowane w obrębie piwnic i na korytarzu w parterze korpusu; w członie bocznym i frontowej części d. hallu utrzymane posadzki drewniane (w d. salonie podłoga taflowa z klepek dębowych ułożonych w jodełkę); w pozostałych pokojach posadzki wymienione na nowe, deskowe i w obrębie pd. Części d. hallu – na cementową; na poddaszu polepa gliniana. Schody (na poddasze) drewniane z toczoną balustradą tralkową i profilowaną poręczą. Schody zewnętrzne na taras (od frontu) betonowo kamiennie (kamienny pierwszy stopień), przed gankiem kamienne, wtórnie pokryte cementem. Stolarka drzwiowa i okienna drewniana.

Całość założenia dostępna od zewnątrz. Dwór udostępniany do zwiedzania po uprzednim umówieniu się z właścicielami (informacja niepotwierdzona).

Oprac. Grzegorz Młynarczyk, OT NID w Krakowie, 05.2020 r.