Historia

W miejscowości Goszyce znajdują się w niewielkiej odległości od siebie dwa dwory, których historia jest ściśle ze sobą związana. Nieznane są początki istnienia starego dworu w Goszycach. Nie wiadomo, dla kogo został wybudowany (prawdopodobnie w XVIIw) ani przez kogo w XVIII wieku rozbudowany. W trakcie remontu w latach 40 XXw. na jednek z belek więźby rzekomo znaleziono datę 1673. (belka nie została zachowana ani sfotografowana). Dla tzw. „starego” dworu zachował się spis inwentarski, sporządzony w 1693 roku, najprawdopodobniej w celach spadkowych. (podobny spis pochodzi także z 1713r.) Obiekt uchodzi za najstarszy zachowany drewniany dwór w Polsce. Tradycja łączy go z czasami Jana III Sobieskiego. Być może ówczesny właściciel uczestniczył w wojnach tureckich, po których pamiątką miałyby być półksiężyce umieszczone na krańcach kalenicy dachu. Wiemy (z „Liber beneficjorum dioecesis Cracoviensis Długosza), że w Goszyce należały do Jadwigi z Tęczyna, żony Piotra Opaleńskiego. W 1521 r. właścicielem był Łukasz Włoszakowski z Opalenicy a później w. 1 poł XVI w. rodzina Łaskich i w XVIIw. rodzina Zieleńskich (zapisy z rejestrów podatkowych z 1629 i 1680) Następnie Jan Cezar (1681r)  i Jan Wielopolski (1683). Kolejne wiadomości pochodzą dopiero z 1783r kiedy to właścicielką była Franciszka Morsztynowa, „kaszt. Konarska”. W 1823 roku właścicielem Goszyc został Wojciech Boduszyński, lekarz, rektor UJ. Za udział w powstaniu 1931 roku jego syna Feliksa majątek goszycki został skonfiskowany przez rząd rosyjski, lecz na mocy amnestii jego część powróciła do właściciela – reszta została rozdzielona pomiędzy służbę dworską. Z jedną z córek Feliksa – Józefą – ożenił się w 1860 roku adwokat z Kielc Antoni Zawisza. Pospłacał ciążące na goszyckim majątku długi, a wkrótce stał się jego właścicielem. Ostatnią właścicielką goszyckich dworów przed powojenną parcelacją była córka Zawiszów, Zofia Gąsiorowska – zwiadowczyni Legionów, pisarka i poetka, która gospodarowała w Goszycach wraz z drugim mężem, Romualdem Kernem. Wcześniej, w 1914 roku, część ziem, tak zwana Legionówka, została podzielona na dziesięciomorgowe gospodarstwa, którymi Zofia obdarowała legionistów.

Z dworami goszyckimi wiążą się znaczące w historii Polski wydarzenia i równie znane postacie. Byli tutaj min: Władysław Belina-Prażmowski, Józef Piłsudski, Bronisława Rychter-Janowska. Wiele osób znalazło w Goszycach schronienie w czasie okupacji. Wśród nich był także Czesław Miłosz wraz z żoną i teściową sprowadzony przez Turowicza za pośrednictwem Kazimierza Wyki. (Miłosza i jego rodzinę ulokowano właśnie w tzw. „starym” dworze). W 1945 roku dwór przeszedł na własność państwa – ziemie rozdzielono pomiędzy służbę dworską, a zabudowania gospodarcze z około dwudziestohektarowym polem zostały oddane w użytkowanie Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. We dworze przez parę lat znajdował się ośrodek szkolenia studentów AGH, zaś tereny przyległe do dworu służyły jako poligon geodezyjny. Od lat 60 majątek użytkowany przez Stacje Hodowli Roślin Skrzeszowice (do 1979r). W 1983 „stary dwór” (w bardzo złym stanie technicznym) wraz z wydzielonym z majątku 2,75 ha terenu (parku, sadu i przydworskich stawów) kupuje rodzina z Krakowa. Po remoncie budynek pozostaje w ich rękach do dziś. Prace remontowe, dokonane po 1983 r., przywróciły stan najbliższego otoczenia do czasów z XVIII w. Teren wokół dworu został obniżony zgodnie z wytycznymi konserwatorskimi. Zlikwidowano, wprowadzoną w latach 60 XX w., drogę asfaltową i odtworzono podjazd wraz z klombem. Uporządkowano zieleń wokół dworu usuwając samosiewy i przeprowadzając konserwację starodrzewu. Remont przeprowadzony w latach osiemdziesiątych polegał na odsłonięciu drewnianej konstrukcji dworu, wymianie przegnitych elementów konstrukcji, ale przede wszystkim na usunięciu drewnianej podwaliny i wprowadzenie w jej miejsce fundamentów betonowych wraz z częściowym podpiwniczeniem i zastosowaniem pionowej i poziomej izolacji przeciwwilgociowej. Następnie wymieniono poszycie dachu, przeprowadzono wymianę instalacji wewnętrznych i rozpoczęto adaptację pomieszczeń na parterze i na poddaszu dworu. Stolarka okienna i drzwiowa, pochodząca głównie z początku XX w., została poddana renowacji. Naprawiono i odtworzono drewniane elementy, ozdobne gzymsy, zdobienia facjaty i lukarn.

Opis

Zespół dworsko-folwarczny położony jest na południowym Krańcu wsi około 200m. na wschód od drogi głównej ze Skrzeszowic do Luborzycy i około 250 m na południowy-wschód. od skrzyżowania ww. drogi z drogą do Wilkowa. Na podstawie inwentaryzacji i badań arch. Marka Łukacza pierwszy budynek dworu założony był na planie kwadratu i nakryty dwuszczytowym dachem krytym słomą. Na początku XVII wieku dobudowano do niego od strony wschodniej alkierz, a od północy podpiwniczoną kuchnię, której zarys ustalono na podstawie odkrytych resztek kamiennych fundamentów. Pod koniec XVIII wieku od strony zachodniej powstał drugi alkierz, a całość została przykryta wspólnym dachem mansardowym z lukarnami od strony południowej, zwieńczonym pośrodku wydatnym kominem. Tym samym zmieniła się cała bryła budowli. Jej trzon stanowi kwadratowy korpus z dwoma nie wyodrębnionymi alkierzami, przez co od frontu dwór sprawia wrażenie szerokofrontowego budynku o osi wzdłużnej. Środkowa część fasady podkreślona została gankiem wspartym na drewnianych kolumnach i wysuniętą z połaci dachowej facjatą. Budynek zyskał w ten sposób formę klasycznego polskiego dworu.

Dwór skierowany jest frontem na południe. Jest to budynek drewniany, tynkowany, jednokondygnacyjny, kryty dachem mansardowym z lukarnami. Rzut na planie kwadratu do którego od zachodu I wschodu dostawione są 2 alkierze zlicowane z elewacją frontową. Oba alkierze posiadają po jednym osiowo umieszczonym otworze okiennym od strony frontowej. Alkierz zachodni większy na rzucie prostokąta z dwoma oknami w elewacji bocznej, alkierz wschodni mniejszy na rzucie zbliżonym do kwadratu z jednym nie-osiowo umieszczonym oknem w elewacji bocznej. Elewacja frontowa pięcioosiowa z facjatą wysuniętą przed lico i wspartą na dwóch kolumnach. W facjacie 2 symetryczne, prostokątne, sześciokwaterowe okna. Elewacja tylna niesymetryczna z centralnie umieszczonym otworem drzwiowym i trzema oknami, po prawej od wejścia okno o wymiarach zbliżonych do okien na pozostałych elewacjach, po lewej 2 okna smuklejsze (mniej więcej połowy szerokości prawego) z czego jedno normalnej wysokości, drugie niższe o połowę. Wszystkie otwory elewacji tylnej obecnie zaślepione płytą pilśniową lub deskami. W ścianach głównych elewacji bocznych (wschód i zachód) po dwa otwory okienne. Szczyty dachu i daszków nad lukarnami zwieńczone ozdobnymi pazdurami. W elewacji frontowej, narożniki ścian zewnętrznych, oraz ściany wewnętrzne prostopadłe do frontowej zakończone okrągłymi słupami i półkolumnami. Ten stosunkowo rzadki sposób zwęgłowania ścian daje bardzo ciekawy efekt wizualny i w zestawieniu z mansardowym, krytym gontem dachem sprawia, że bryła dworu jest bardzo plastyczna.

Całość założenia ogrodzona dostępna od zewnątrz. „Stary dwór” Udostępniany do zwiedzania jedynie z zewnątrz, po wcześniejszym umówieniu terminu.

Oprac. Grzegorz Młynarczyk, OT NID w Krakowie 05.2020 r.