Historia

Barokowo-rokokowe założenie z pałacem, siedzibą zarządu ordynacji (od 1749 r.), kościołem dworskim i ogrodem, wzniesiono dla hrabiego Heinricha Leopolda von Reichenbacha, właściciela dóbr od 1727 roku. Obecnie pozostający w ruinie pałac wybudowano wg projektu Karla Martina Frantza w latach 1749-55. Rokokową dekorację wnętrz wykonali prawdopodobnie J.M. Hoppenhaupt Starszy, J.Ch. Hoppenhaupt Młodszy oraz J.G. Merck. Budowlę wzniesiono w miejsce pałacu z l. 1730-40, zniszczonego pożarem w roku 1749. Pałac ten zastąpił dwór wzmiankowany w 1689 r. i należący do wcześniejszych właścicieli hrabiów von Dohna. Barokowo-rokokowa rezydencja w Goszczu została rozbudowana w latach 1886-88 przez wrocławskiego architekta Karla Schmidta w stylu neobaroku. Przebudowano wówczas hol pałacu, lukarny na dachach i oficyny oraz wzniesiono dodatkowe skrzydło ogrodowe łaczące się z oranżerią z 1749 roku. Majątek ziemski w Goszczu pozostawał w rękach rodu von Reichenbach do roku 1945. Pałac częściowo zniszczony w 1945 r., spłonął w roku 1948. W 1965 r. rozebrano oranżerię oraz pałacowe skrzydło ogrodowe z lat 1886-88. W 1755 r. przy pałacu wytyczono rozległy parter ogrodowy, ok. 1830 r. założono park romantyczny ze stawem i pawilonem ogrodowym w formie doryckiego, czterokolumnowego prostylosu (ok. 1840 r.). W 2 poł. XIX w. park powiększono o tereny leśne, którym nadano charakter parku naturalistycznego. Zespół folwarczny z 2 połowy XVIII w., rozbudowano po roku 1852. Obecnie w oficynach i domach gościnnych otaczających pałacowy dziedziniec paradny mieszczą się mieszkania prywatne. W l. 2013-2015 Gmina Twardogóra wyremontowała ze środków unijnych barokowy budynek dawnej stajni i maneżu w skrzydle pn.-zach., gdzie urządzono salę teatralną i wystawienniczą.

Opis

Zespół pałacowy pierwotnie w typie entre cour et jardin usytuowany jest w pd-wsch. części wsi. Założony został na planie podkowy wokół obszernego dziedzińca honorowego z podjazdem, zamkniętego od pd.-zach. budynkiem bramnym wozowni (ok. 1755 r.), z bramą wjazdową sklepioną kolebą i zaakcentowaną wieżyczką, przy którym dwie bramy boczne (ok. 1840). Główną oś zespołu wyznacza pałac na rzucie wydłużonego prostokata, obecnie w ruinie, połączony wyoblonymi łącznikami mieszczącymi galerie z oficynami w skrzydłach bocznych. Pałac był budowlą dwukondygnacyjną z mieszkalnym poddaszem, krytą ceramicznym dachem mansardowym z neobarokowymi lukarnami. Wzniesiony został na rzucie wydłużonego prostokata, ze środkowym ryzalitem w fasadzie, poprzedzonym neobarokowym portykiem kolumnowym dźwigajacym taras (z l. 1886-88) oraz dwoma pseudoryzalitami bocznymi zwieńczonymi trójkatnymi naczółkami. Ryzalit środkowy ozdabiają rocaille oraz kartusze herbowe Reichenbachów, wieńczy balustrada z czterema uszkodzonymi rzeźbami z ok. 1755 r., będącymi zapewne personifikacjami architektury, myśliwstwa, rolnictwa i ogrodnictwa. W elewacji ogrodowej widoczne są pozostałości trzech pseudoryzalitów z trójkątnymi naczółkami. Na wszystkich elewacjach zachował się częściowo detal architektoniczny w postaci pilastrów w wielkim porządku, gzymsu wieńczącego w formie belkowania, ozdobnych płycin, obramień okiennych dekorowanych rocaillami oraz kamiennych portali z l. 1749-55. We wnętrzu widoczne są pozostałości układu dwutraktowego, amfidalowego, z holem na parterze, nad którym znajdowała się tzw. Srebrna Sala; na ścianach relikty rokokowej dekoracji wnętrz z l. 1753-55. W oficynowych skrzydłach bocznych posadowiono piętrowe domy gościnne z pseudoryzalitami zwieńczonymi trójkątnymi naczółkami oraz parterowe domy oficjalistów dworskich, stajnię i maneż. Wszystkie budynki murowane, tynkowane, z ceramicznymi dachami mansardowymi, posiadały wystrój elewacji wzorowany na elewacjach pałacu. Część pomieszczeń nakrywają sklepienia kolebkowo-krzyżowe oraz kolebkowe z lunetami. Pomiędzy pałacem, a kościołem dworskim czytelne są ślady barokowego ogrodu ozdobnego ogrodzonego od pd. murem; tam też znajdowała się oranżeria wzniesiona w 1749 r. i rozebrana w roku 1965 wraz z łączącym się z nią pałacowym skrzydłem ogrodowym wybudowanym w l. 1886-88. Na pn.-zach. od pałacu widoczny jest też zarys prostokątnego parteru o granicach w formie nasypów, po których prowadzone były pierwotnie grabowe aleje obwodowe. Na zachód od stawu rozciągają się pozostałości parku romantycznego (ok. 1830 r.) z nasadzeniami z buków, dębów i grabów oraz ruinami klasycystycznego pawilonu ogrodowego w formie doryckiego prostylosu (ok. 1840 r.) usytuowanego na wzniesieniu. Obszar na wschód od stawu zajmuje park naturalistyczny (2 poł. XIX w.) z gajem, który przecinała gęsta sieć dróg. Na terenie przyległym do zespołu pałacowego od zachodu i północy usytuowane są parterowe domy służby dworskiej i zagrodników zbudowane ok. 1760 r., jednotraktowe, z ceramicznymi dachami dwuspadowymi i mansardowymi (m.in. budynki przy ul. Twardogórskiej nr 3, 4, 5).

Zabytek częściowo dostępny, własność gminna i prywatna.

Oprac. Beata Sebzda, OT NID we Wrocławiu, 10.05.2017 r.