Jego niepowtarzalna bryła z charakterystyczną wieżyczką stanowi bardzo ważny element w nadmotławskiej panoramie miasta.

Historia

Dom zbudowano w latach 1597-99 dla kupca Hansa Koepego (najprawdopodobniej wg projektu Antona van Obberghena). Okazała kamienica - powstała w miejscu gotyckiego domu z 2 poł. XV w. - łączyła w sobie funkcję mieszkalną i magazynową. Do roku 1637 pozostawała w rękach Petera Koepego (syna), następnie była własnością rodziny Koenigów i Efraima Sonntaga (w latach 1771-1839). W 2 ćw. XIX w. właścicielami domu byli kolejno Johann Maerter i kupiec Lemke. W 1845 r. budynek zakupiło Towarzystwo Przyrodnicze i od tego czasu datuje się jego nazwa. W gruntownie przekształconym wnętrzu urządzono w 1869 r. ekspozycję przyrodniczo-archeologiczną, a w wieży otwarto obserwatorium astronomiczne (manierystyczny hełm zamieniono w obrotową kopułę). W marcu 1945 r. budynek spłonął, runął szczyt południowy i wykusz ściany wschodniej, przetrwała fasada, wieża i sklepienia nad piwnicami. W trakcie odbudowy, w latach 1956-61 (proj. K. Macur) kamienicy przywrócono formę zbliżoną do pierwotnej (rekonstrukcja hełmu, szczytu wschodniego i wykusza), układu przestrzennego nie odtworzono.

Opis

Dom usytuowany na narożnej działce u zbiegu ul. Mariackiej i Długiego Pobrzeża. Od zachodu, usytuowany w zwartej pierzei ul. Mariackiej, fasadą zwrócony na północ; od wschodu, wtopiony wieżą w Bramę Mariacką, a pozostałą częścią bocznej elewacji skierowany ku Motławie. Budynek w stylu manieryzmu niderlandzkiego. Wzniesiony na planie wydłużonego, nieregularnego prostokąta z czworoboczną wieżą w skrajnej, wschodniej osi fasady. Wysoki (30 m do kalenicy), sześciokondygnacyjny, podpiwniczony z przedprożem. Od wschodu pięciokondygnacyjny wykusz zwieńczony parą szczycików. Wieża czworoboczna u podstawy, w górnych kondygnacjach przechodzi w ośmioboczną; hełm kopulasty ze sterczyną i chorągiewką. Dach z lukarnami, wysoki, o lekko wygiętych połaciach, ujęty dwoma dekoracyjnymi szczytami. Dom wzniesiony z cegły, licowany cegłą i dekorowany kamieniarką, dach i hełm kryty blachą miedzianą. W piwnicach sklepienia kolebkowe z lunetami wsparte na kamiennych filarach (w filarach fragmenty starszych, wtórnie użytych elementów architektonicznych, m.in. romańska baza). Fasada czteroosiowa z wieżą w osi wschodniej, naroża zdobione tynkowanymi boniami, kondygnacje wydzielone gzymsami, szczyt o bogatej manierystycznej dekoracji (podziały listwowe, esownicowe i wolutowe obrzeża, sterczyna w zwieńczeniu). Elewacja wschodnia, wieloosiowa, niesymetryczna z charakterystycznym wielokondygnacyjnym wykuszem. Szczyt południowy opracowany w oparciu o podobny zestaw manierystycznych form (dekoracja w większości w tynku). Wnętrze domu połączone funkcjonalnie z kamienicą przy ul. Dzielnej 9/10 i 11. Układ wnętrza pochodzi z czasu powojennej odbudowy.

Zabytek dostępny. Godziny zwiedzania określa Muzeum Archeologiczne na stronie: http://www.archeologia.pl/index.php?n=1

Oprac. Krystyna Babnis, OT NID w Gdańsku, 17.10.2014 r.