Historia

Brama Mariacka zbudowana została w 2 poł. XV w. (wzmiankowana w 1484 r.). Już w XVI w. przestała pełnić funkcje obronne i została przeznaczona na mieszkania. Ok. 1600 r. do południowej części elewacji zachodniej przybudowano renesansową kamienicę (ul. Mariacka 26, tzw. Dom Przyrodników) W XVIII i XIX w. budynek przebudowywano. W latach 30. XX w. fasadę zachodnią poddano regotyzacji. Wiosną 1945 r. brama została bardzo poważnie zniszczona, przetrwała elewacja południowa z wieżą, północny fragment fasady wschodniej oraz środkowa część fasady zachodniej (z ostrołukiem przejazdu bramnego). Prace zabezpieczające zrujnowaną bramę rozpoczęto w 1946 r. W latach 1959-60 obiekt odbudowano (proj. K. Macura) z użyciem gotyckiej cegły rozbiórkowej. Jeszcze przed odbudową, w 1954 r. zadecydowano o funkcjonalnym połączeniu wnętrz budynku bramnego z Domem Przyrodników na cele muzealne (Muzeum Archeologiczne). W 2006 r. przeprowadzono renowację elewacji.

Opis

Brama usytuowana na wschodnim zamknięciu ul. Mariackiej, kalenicowo w stosunku do linii nabrzeża Motławy, częściowo w zwartej zabudowie. Późnogotycka, bryła i elewacje inspirowane architekturą flamandzką (Brama Gandawska i Brama św. Krzysztofa w Brugii). Wzniesiona na planie wydłużonego prostokąta z dwiema ośmiobocznymi wieżyczkami od wschodu. Bryła zwarta, czterokondygnacyjna z wysokim dwuspadowym dachem (dwie kondygnacje w poddaszu), na wieżyczkach dachy ostrosłupowe. W przyziemiu przejazd bramny o ostrołukowym wykroju, wyraźnie zsunięty z osi w kierunku pd. Od zachodu, na osi przejazdu, facjata ze schodkowym szczytem. Ściany wzniesione z cegieł o układzie polskim, przejazd sklepiony kolebkowo, pokrycia dachowe ceramiczne. Obie fasady dziesięcioosiowe, zwieńczone profilowanym gzymsem, rozczłonkowane wysokimi, zdwojonymi wnękami biegnącymi przez wszystkie kondygnacje (od zachodu tyko przez dwie najwyższe). Krawędzie wnęk oprofilowane, w zamknięciu dwułucza z konsolką, we wnętrzu otwory okienne. Szczyt w elewacji zachodniej dekorowany trzema ostrołukowymi blendami i krenelażem. Przejazd bramny flankowany w przyłuczach ostrołukowymi niszami, na osi kamienne płyty z polichromowanymi herbami z 2 poł. XV w.: od zachodu herb Gdańska podtrzymywany przez lwy, od wschodu herby Prus Królewskich, Polski i Gdańska. Wieże, oprofilowane na narożach i podzielone gzymsami na kondygnacje, zachowały wąskie otwory strzelnicze. Układ wnętrza z okresu powojennej odbudowy.

Zabytek dostępny z zewnątrz.

Oprac. Krystyna Babnis, OT NID w Gdańsku, 17.10.2014 r.