W skali architektonicznej stanowi relikt gotyckiego budownictwa obronnego, w skali urbanistycznej ważny element średniowiecznego układu i akcent w panoramie miasta.

Historia

Brama Świętojańska została zbudowana w 1 poł. XV w., po raz pierwszy wzmiankowana była w r. 1448. Jej skromna forma posiada analogie w Bramie Krowiej i Bramie Św. Ducha. W XVII w. brama stanowiła własność szpitala św. Barbary i najprawdopodobniej już wówczas została przebudowana. W następnym stuleciu rozebrano północną część budynku a ok. 1800 r. pozostałą część przebudowano nadając jej formy klasycystyczne. W miejscu rozebranego członu powstała czterokondygnacyjna eklektyczna kamienica czynszowa. Plan Buhsego z lat 1866-69 odzwierciedlał już podział na dwie nieruchomości nr 43 i 44. W 1945 obiekt został bardzo mocno zniszczony, zabezpieczenie ruin miało miejsce w 1957 r., wówczas też powstał wstępny projekt odbudowy bramy (proj. S. Bobiński). Do realizacji projektu przystąpiono dopiero w 1976 r. z inicjatywy doc. dr. inż. Zbigniewa Łosickiego. Do 1978 r. brama została zrekonstruowana na siedzibę gdańskiego oddziału Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa.

Opis

Brama usytuowana na wschodnim zamknięciu ul. Świętojańskiej, kalenicowo w stosunku do linii nabrzeża Motławy; niemal całą swą głębokością wysunięta przed lico pierzei Długiego Pobrzeża; równolegle do jej zach. elewacji dochodzą ul. Warzywnicza i ul. Tokarska. Obiekt rekonstruowany z wykorzystaniem zachowanych gotyckich reliktów; w bryle nawiązania do gdańskich gotyckich bram wodnych, w detalu architektonicznym do klasycystycznej, dziewiętnastowiecznej przebudowy. Brama wzniesiona na planie wydłużonego prostokąta, trzykondygnacyjna z wysokim dwuspadowym dachem zakończonym szczytami. W przyziemiu, na osi, wysoki przejazd bramny o ostrołukowym wykroju. Ściany zbudowane z cegły częściowo tynkowane i pomalowane na ciemno ceglasty kolor (w autentycznych fragmentach czytelny wątek polski). Dach kryty dachówką ceramiczną mnich-mniszka. Fasada wschodnia sześcioosiowa, w przyziemiu wysoki ostrołukowy przejazd bramny, otwory okienne prostokątne, w zwieńczeniu trójkątny, szeroki, oprofilowany szczyt z półkolistym oknem. Elewacje boczne zakończone trzyosiowymi szczytami rozczłonkowanymi ostrołukowymi blendami. Elewacja zachodnia wieloosiowa, niesymetryczna, w części pd. zachowane spore fragmenty gotyckiego lica muru; w najwyższej kondygnacji rząd płytkich nisz. Układ wnętrza z okresu powojennej odbudowy.

Obiekt dostępny dla zwiedzających z zewnątrz.

Oprac. Krystyna Babnis, OT NID w Gdańsku, 12-11-2015 r.