Usytuowanie i opis

Grodzisko w Garbowie o lokalnej nazwie „Zamczysko“, jest położone na południu miejscowości, w części o nazwie Garbów Pierwszy, ok. 200 m w linii prostej na wschód od budynku szkoły i ok. 700 m na południowy zachód od kościoła. Leży na rozległym cyplu lessowego wyniesienia, w suchej dolinie łączącej się z doliną rzeki Kurówki.

Grodzisko jest usytuowane na rozległym cyplu wysoczyzny wyniesionym około 15 m ponad bezciekową dolinę łączącą się w północnej części z doliną rzeki Kurówki. Posiada sztucznie uformowaną górną część zbocza od strony zachodniej i północnej. W części południowo-wschodniej nasyp wyraźnie odcina się od naturalnego stoku i występują tam ślady podwójnych wałów. Grodzisko ma powierzchnię ok. 2 ha. Jego majdan, o powierzchni ok. 120 arów, zajmuje nieczynny obecnie cmentarz z XIX wieku. Wał obronny zachował się jedynie na krótkim odcinku. Pozostałe partie obwarowań nie są czytelne na powierzchni, prawdopodobnie uległy zniszczeniu w trakcie użytkowania cmentarza i budowy wokół niego muru ogrodzeniowego. Obecnie teren grodziska i nieużytkowanego cmentarza porasta zwarta roślinność krzewiasta.

Najstarsze pisane wzmianki o miejscowości Garbów pochodzą z lat 1325-1327 i znajdują się w przechowywanych w archiwach watykańskich spisach dzisięciny papieskiej. Grodzisko nie zostało odnotowane w przekazach pisanych. Nieznane dotąd, zostało odkryte w 1986 roku przez archeologa Pawła Lisa. Teren grodziska użytkowany był w latach 1873-1923 jako cmentarz parafii rzym.-kat. w Garbowie, na którym zachowało się wiele cennych nagrobków, m.in. mauzoleum rodziny Moskalewskich oraz nagrobki właścicieli okolicznych dóbr ziemskich.

Historia

W oparciu o wyniki badań archeologicznych można przyjąć, że gród funkcjonował w okresie wczesnego średniowiecza, od VIII do X wieku.

Stan i wyniki badań

Badania archeologiczne na grodzisku prowadził Paweł Lis i Włodzimierz Zieliński w 1987 roku. Założono wówczas we wschodniej części grodziska jeden wykop sondażowy o powierzchni 6 m2.

Kolejne badania weryfikacyjno-sondażowe wykonał w 1999 roku Andrzej Rozwałka. W trakcie badań zrealizowano jeden wykop sondażowy o wymiarach 35 x 2 m , założony na przedpolu grodziska, od strony domniemanego wjazdu do grodu.

Badania powierzchniowe w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski zostały wykonanew 1986 roku przez Pawła Lisa.

W założonym we wschodniej części grodziska wykopie sondażowym odsłonięto fragment budynku mieszkalnego o charakterze półziemianki. Był on wyposażony w piec o konstrukcji kamiennej, średnicy przy podstawie ok. 50 cm, ze zniszczoną górną częścią kopuły. Na głębokości 60 cm zachowała się pozioma przepalona belka drewniana, stanowiąca podstawę ściany budynku i zewnętrzny element konstrukcyjny pieca. Warstwa polepy odsłonięta wewnątrz półziemianki świadczy, że górna część konstrukcji budynku była oblepiona lub wypełniona gliną. W wypełnisku obiektu wystąpiły nieliczne zabytki ruchome: zachowane w całości naczynie gliniane o profilu esowatym, przęślik gliniany oraz mało charakterystyczne fragmenty naczyń glinianych datowane na okres od VIII do IX wieku. Całkowite rozpoznanie budynku mieszkalnego uniemożliwiły pobliskie nagrobki cmentarne.

Badania na przedpolu grodziska ujawniły pozostałości fosy grodowej o szerokości 9,30 m i głębokości ok. 3 m. Fosa nie przylegała bezpośrednio do obronnego wału grodu. Przy podstawie wału istniało zagłębienie o głębokości około 1,3 m i szerokości 2,4 m, powstałe zapewne przy wybieraniu ziemi na budowę wału. Po wzniesieniu wału rozpoczęto realizację fosy formując przy tym w naturalnym podłożu (lessie) rodzaj wału oddzielającego ją od zagłębienia przywałowego. Zarejestrowano dwa etapy zasypywania fosy: pierwszy, jeszcze w okresie wczesnego średniowiecza, na skutek destrukcji wału po pożarze; drugi, najpewniej w XVIII wieku, kiedy niwelowano teren pod zakładany wówczas cmentarz. Na przedpolu grodziska, w odległości 3 i 16,5 m na wschód od krawędzi fosy, zostały odkryte relikty zabudowy półziemiankowej, stanowiącej część osady przygrodowej. W jednym z dwóch odkrytych domostw zarejestrowano relikty paleniska w obstawie kamiennej. Dno paleniska było zagłębione nieckowato w grunt rodzimy a jego ścianki obłożone warstwą polepy. Przy całkowicie odsłoniętej ścianie północnej i częściowo ścianach wschodniej i zachodniej chaty, odkryto ślady po belkach, których układ wskazuje na zastosowanie prawdopodobnie konstrukcji sumikowo-łątkowej. Na podstawie materiałów ruchomych zawartych w wypełniskach półziemianek oraz w średniowiecznej warstwie zasypiskowej fosy, niemal wyłącznie w postaci fragmentów naczyń glinianych, stwierdzono, że kres funkcjonowania grodu i osady miał miejsce najpewniej w X stuleciu.

Dostęp do zabytku bez ograniczeń.

oprac. Ewa Prusicka, OT NID Lublin, 08-03-2016 r.