Na podstawie znalezionych w kretowiskach oraz na polu ornym fragmentów ceramiki określono na zbieżną chronologicznie z cmentarzyskiem (Osowa, stan. 1). W 1961 roku przeprowadzono badania sondażowe. Rok później rozpoczęły się regularne badania wykopaliskowe trwające w latach 1962-1965 oraz w roku 1971. Łącznie przebadano około 0,36 ha. W trakcie wykopalisk zarejestrowano i zadokumentowano 167 obiektów (4 półziemianki, 5 palenisk, 2 piece, 1 wapiennik, 152 jamy, 3 rynnowate w przekroju rowy). Odkryto również ok. 120 dołków posłupowych. Zaobserwowano zły stan zachowania zarówno warstwy kulturowej jak i poszczególnych obiektów. Przyczyną jest – poza naturalnymi procesami – rolnicze użytkowanie części terenu, na którym znajduje się osada. Dodatkowym utrudnieniem – w rejestrowaniu w planie zniszczonych w stropie obiektów – był niespójny w swej strukturze, żwirowo-piaskowy calec z dodatkiem gliny i orsztynu. Warstwa zarejestrowana w wykopach miała średnio 0,2–0,4 m miąższości, miejscami sięgała jednak 0,8 m. Znajdowano w niej fragmenty ceramiki, kości zwierzęce i nieliczne przedmioty metalowe. Półziemianki miały kształt w przybliżeniu prostokątny o powierzchni od niespełna 5 do 9 m2. W trzech przypadkach dłuższym bokiem ułożone były na osi wschód-zachód, jedna natomiast na osi północ-południe. Podczas wykopalisk zaobserwowano nieliczne dołki posłupowe, których układ pozwolił na wyodrębnienie śladów 4 domostw o powierzchni od 9,4 m2 do 22,5 m2. Najbardziej liczną kategorią obiektów są jamy, których wypełnisko stanowiły fragmenty ceramiki, kości zwierzęce, ziarna zbóż lub węgle drzewne. W niektórych obiektach zaobserwowano intencjonalnie ułożone skupiska kamieni. Wśród jam wyróżniono pozostałości pieca (?), paleniska oraz wapiennik. Na wschodnim krańcu osady odkryto rowy, których wypełnisko stanowiła ziemia przesycona spalenizną, popiołem i przepalonymi kamieniami. Obiekty koncentrowały się w czterech skupiskach, co sugeruje planowanie przestrzenne osady. Czas funkcjonowania osady przypada na od ok. 2. połowy II wieku do początku IV wieku. Niewykluczone, że osada mogła być zamieszkana dłużej, a obecna wiedza na temat czasu zasiedlenia wynika z niewystarczającego stanu badań. Literatura: Jaskanis D., Jaskanis, J. 1966 Sudauisches Siedlungkomplex aus der Spatromischen Periode und Volkervanderungszeit in Osowa, Kreis Suwałki, „Acata Baltico-Slavica”, t. IV, s. 109-150. Jaskanis, D., Szymański, P. 2020 Osowa. Osada z okresu wpływów rzymskich nad Czarną Hańczą, Białystok-Warszawa. Jaskanis J., 1974 Wstępne wyniki badań osady z okresu rzymskiego przeprowadzonych w Osowej, pow. suwalski w 1971 r., „Rocznik Białostocki”, t. XII, 1974, s. 421-427. 1971 Osowa, pow. Suwałki, „Informator Archeologiczny” t. 5, Badania 1971, s. 143-144.