Historia obiektu

Zespół dzieł obronnych na przedgórzu Gór Bardzkich powstawał w różnych czasach i okolicznościach, od połowy XVIII w. lub wcześniej. W 1813 roku wzniesiono nowe obiekty, a już istniejące dostosowano do wymogów ówczesnego pola walki.

Kampania w 1813 r. na Śląsku toczyła się niepomyślnie dla koalicji antynapoleońskiej. Wojska cesa-rza 31 maja dotarły do Wrocławia i zajęły miasto 1 czerwca. Rosyjscy sojusznicy rozważali w tym czasie wycofanie się na wschód, nawet za linię Wisły. Wojska pruskie zostałyby osamotnione, dlate-go konieczne było przygotowanie drogi odwrotu. Aby zyskać na czasie podjęto rozmowy, dotyczą-ce zawieszenia broni. Rozejm podpisano w Pielaszkowicach 4 czerwca. Trwał on ponad 2 miesiące. Zarówno wojska napoleońskie, jak i koalicjanci wykorzystali ten czas na regenerację, doszkalanie czy dozbrajanie. Generał Anton Neithardt von Gneisenau - szef sztabu feldmarszałka Gebharda Le-berechta von Blüchera – dowódcy Armii Śląsk, opracował projekt obozu warownego w Masywie Brzeźnicy, między Braszowicami a Budzowem. Obóz miał osłaniać ewentualny odwrót wojsk pru-skich na południe, a także służyć jako miejsce ich koncentracji. Król zaakceptował projekt 31.08.1813. Za jego realizację był odpowiedzialny wojskowy gubernator Śląska generał Friedrich Wilhelm Leopold von Gaudi. Prace budowlane rozpoczęły się dopiero 5.09.1813 i trwały dwa tygo-dnie, kolejne dwa tygodnie szańce były uzbrajane. Pracami kierowali inżynier kapitan Liebenroth i major Keibl. Na poszczególnych odcinkach działało jeszcze 7 oficerów. W pracach wzięło udział 2500 okolicznych robotników i dwie kompanie saperów. Według Macieja Małachowicza wzniesiono 11 szańców, według Grzegorza Podrucznego 10 z planowanych 30 dzieł obronnych. Zgodnie z pro-jektem generała von Gneisenau każdy z szańców miał być wyposażony w 2 lub 3 24-funtowe działa i obsadzony przez jeden batalion. Wały ziemne wzmocniono palisadami. Zbudowano również blokhauzy. Oprócz fortów, u podnóża Gór Bardzkich planowano budowę tarasu - platformy artyle-ryjskiej, wzmocnionej dwiema redutami. Brak informacji o zrealizowaniu tego dzieła. Prawdopo-dobnie wzmocniono również starsze fortyfikacje w rejonie Barda. Według późniejszych szacunków obóz warowny mógł pomieścić około 150 – 250 tys. żołnierzy i był największym tego typu dziełem obronnym na Śląsku, na początku XIX wieku. W dniu 26.08.1813 wojska koalicji antynapoleońskiej wygrały bitwę nad Kaczawą. Po klęsce cesarza Napoleona pod Lipskiem (16-19.10.1813), kiedy losy wojny były już przesądzone, zaprzestano prac budowlanych. Forty zostały rozbrojone. Do dnia dzisiejszego zachowało się w różnym stopniu kilka obiektów. Według Macieja Małachowicza są to reduty czyli samodzielne dzieła obronne o narysie kolistym, kwadratowym, wielobocznym, redany tzw. dwuramienniki - fortyfikacje polowe odkryte od tyłu w kształcie dwóch ramion stykających się pod kątem 60–120°. Odnotowano również istnienie jednego dużego szańca o wymiarach około 80 x 100 m, który mógł być obozem zaopatrzenia. Być może między poszczególnymi dziełami obronnymi zachowały się ślady dróg rokadowych, którymi przemieszczano zaopatrzenie i wojsko. Niektóre obiekty zostały wpisane do rejestru zabytków archeologicznych (8 w Braszowicach, 1 w Grocho-wej, 2 w Brzeźnicy).

Opis obiektu

Usytuowanie zabytku:

Reduta jest zlokalizowana w obrębie mikroregionu Masywu Brzeźnicy, mezoregionu Obniżenia Ot-muchowskiego, na północno-zachodnim zboczu Bukowczyka (381 i 375 m n.p.m.), na południe od Braszowic.  

Opis stanowiska:

Dzieło obronne o nieregularnym, sześcio- lub siedmiobocznym narysie. Wymiary wynoszą 65 x 70 m. Obiekt jest otoczony częściowo zachowanym wałem ziemnym i fosą. Wjazd usytuowano od strony południowo-zachodniej. W zachodniej części majdanu widoczne wyraźne obniżenie terenu.

Stan i wyniki badań archeologicznych:

Stanowisko było kilkukrotnie badane powierzchniowo, w tym 1983 r. w ramach poszukiwawczo-weryfikacyjnej akcji Archeologicznego Zdjęcia Polski przez Jerzego Romanowa, Zbigniewa Lissaka i Wiesława Piszczałowskiego. W latach 80. XX wieku forty inwentaryzował zespół z Zakładu Kon-serwacji i Rewaloryzacji Architektury Politechniki Wrocławskiej w składzie. Edmund Małachowicz, Andrzej Stupak, Maciej Małachowicz, Krystyna Kirschke.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Zabytek dostępny.

Autor noty: oprac. Donata Trenkler, OT NID we Wrocławiu, 25-03-2020 r.