oraz późniejszej odsieczy wiedeńskiej z 1683 r. pod dowództwem króla Jana III Sobieskiego.

Historia obiektu

Pomnik powstał z inicjatywy społeczności miasta Cieszanowa w 1883 r. w 200. rocznicę zwycięskiej bitwy pod Wiedniem w 1683 r. Głównym motywem powstania tego upamiętnienia była jednak inna zwycięska kampania militarna wojsk koronnych z 1672 r. Była nią słynna operacja niszczenia zagonów tatarskich i odbijania jasyru, zwana w historiografii „wyprawą na czambuły tatarskie”, która miała miejsce w dniach 5-14 października 1672 r. na odcinku od Krasnegostawu aż po Kałusz w ziemi halickiej. O poranku 7 października 1672 r., a nie jak mylnie podano w opisach na tablicach 6 października, doszło pod podpalonym przez Tatarów Cieszanowem do zwycięskiego starcia z jednym z torhaków tatarskich. Podczas walki żołnierze koronni pod komendą porucznika Romana Linkowicza uderzyli na ordyńców zajętych rabunkiem i zdobywaniem „żywego towaru”. Starcie zakończyło się zniszczeniem jednostki tatarskiej, a także uwolnieniem brańców. Według lokalnych przekazów, oddziały koronne wspierane były przez ochotników z Cieszanowa, co zresztą znalazło swoje odzwierciedlenie w treści napisów umieszczonych na metalowych tablicach. W tym sensie obelisk jest również świadectwem trwania lokalnej pamięci kolektywnej odnoszącej się do fenomenu grabieżczych wypraw tatarskich i zmagań mieszkańców miasta z ordyńcami. Na pocz. lat 80. XX w. monument został poddany pracom konserwatorskim podczas których zainstalowano nowe ogrodzenie i odkryto w skrytce akt erekcyjny pomnika. W 2010 r. podczas kolejnych prac renowacyjnych w związku z budową obwodnicy i modernizacją skrzyżowania ulic, pomnik został nieznacznie przesunięty na nowe miejsce. Przeprowadzono wówczas szereg prac konserwatorskich, wykonując nowe fundamenty, a także oczyszczono ściany monumentu, poddając renowacji wszystkie jego metalowe elementy (krzyż, kula z półksiężycem, tablice epitafijne i kartusze).

Opis obiektu

Monument znajduje się obecnie na skwerze miejskim w jego zach. części wydzielonej współczesnym ogrodzeniem przy drodze nr 865 z Cieszanowa do Lubaczowa w miejscu, gdzie według lokalnych przekazów znajdowała się mogiła poległych podczas walk z ordyńcami. Obiekt murowany, otynkowany wzniesiony z kamienia i cegły. Podstawę pomnika stanowi graniasty cokół, na którym nasadzony jest sześcioboczny trzon ozdobiony medalem i dwoma tablicami epitafijnymi. Na ścianie frontowej umieszczony jest kartusz z motywem nawiązującym do godła państwa polsko-litewskiego z Orłem i Pogonią uzupełnionym o postać Św. Michała symbolizującej Księstwo Ruskie, a na ścianach bocznych tablice epitafijne. Powyżej nad gzymsem znajduje się ostrosłup z kartuszem przedstawiającym popiersie Jana III. Cały obelisk zwieńczony jest kulą z półksiężycem i stojącym na nim metalowym krzyżem, symbolizującym zwycięstwo chrześcijaństwa nad wyznawcami Islamu. Co ciekawe, umieszczone symetrycznie na ścianach trzonu metalowe tablice epitafijne różnią się między sobą pewnymi akcentami i interpretacją rzeczywistości historycznej. Fakt ten należy wiązać z kształtującą się wówczas świadomością narodową społeczności ukraińskiej Cieszanowa. Tablica w języku polskim umieszczona od strony pd. zawiera oryginalną inskrypcję, której tenor brzmi: „Jan III Sobieski król Polski rozgromił pod Cieszanowem 6 października 1672 r. ordy tatarskie i tysiące jeńców z jassyru uwolnił. Czcząc pamięć obrońcy Polski i chrześcijaństwa od najazdów turecko tatarskich jako też bojowników polskich i ruskich, których popioły ta mogiła przykrywa mieszkańce Cieszanowa i okolicy w 200 rocznicę odsieczy Wiednia 12 września 1883. pomnik ten ufundowali.” Pomnik leży na szlaku Jana III Sobieskiego o zasięgu transgranicznym, który przebiega przez miejsca związane z działaniami wybitnego monarchy dawnej Rzeczypospolitej.

Dostępność obiektu. Zabytek dostępny z zewnątrz.

Autor noty: Oprac. dr Andrzej Gliwa, OT NID w Rzeszowie, 24.08.2022 r.