Historia

Żydzi osiedlili się w Cieszanowie na pocz. XVII w. Już z 1629 r. pochodzi pierwsza wzmianka o bożnicy, lecz istniejący budynek synagogi wzniesiony został w 1889 r. prawdopodobnie na miejscu lub w pobliżu starszej. W 2 poł. XIX w. Żydzi stanowili 49 % mieszkańców miasta. Poza synagogą posiadali cmentarz oraz własne prężnie działające bractwa i stowarzyszenia. W okresie II wojny światowej synagoga została uszkodzona i zdewastowana  we wnętrzu. Po 1945 r. podjęto jej remont mający na celu dostosowanie obiektu na potrzeby magazynu zbożowego, nawozów sztucznych i składu makulatury. Naprawiono więźbę, wymieniono pokrycie z blachy na dachówkę, zamurowano część okien i wybito nowe wejścia. W latach 80. XX w. planowano adaptację synagogi na cele kulturalne i administracyjne, lecz nie doszło do realizacji tych zamierzeń. Od lat 90. XX w. była nieużytkowana i stopniowo popadała w ruinę. Generalny jej remont przeprowadzony został w latach 2014-2016. Od tego czasu w budynku funkcjonuje Dom Dziennego Pobytu dla Seniorów.

Opis

Synagoga usytuowana jest na zach. od Rynku, na parceli otoczonej zabudową wielomieszkaniową oraz garażami (ob. os. Kustronia). Dwukondygnacjowa, na niskim cokole, założona została  na planie zbliżonym do kwadratu, z dwoma dobudówkami od pn.-wsch. i od pn.-zach. Jest to obiekt murowany z cegły, tynkowany, kryty dachem łamanym, czterospadowym, dachówką ceramiczną. Elewacja frontowa jest czteroosiowa, rozczłonkowana gładkimi lizenami na wysokości parteru i boniowanymi powyżej gzymsu międzykondygnacyjnego (w partii piętra). W dole okna zamknięte łukiem półkolistym, w górze łukiem odcinkowym, z odcinkowym naczółkiem i kluczem w osi. W drugiej i czwartej osi usytuowane są wejścia do wnętrz. Pozostałe elewacje rozczłonkowane są podziałami architektonicznymi i oknami jak w elewacji frontowej, z tą różnicą, iż salę modlitw zlokalizowaną w pd.-zach. narożniku wyróżniają wydłużone okna zamknięte półkoliście. Wnętrze sali modlitw zdobią pilastry wspierające łuki arkadowe rozciągnięte ponad oknami. Miejscowo we wnętrzu zachowały się relikty oryginalnych dekoracji malarskich.

Obiekt dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu z właścicielem.

Opr. Jadwiga Stęchły, OT NID w Rzeszowie, 18-04-2018 r.