Historia obiektu

Rządcówka/dworek w Pruchniku (dawnej Węgierce) stanowi integralną część zespołu rezydencjonalnego posiadającego bogatą i długą historię. Niemniej jednak budynek ten powstał znacznie później niż sąsiadujący z nim szesnastowieczny zamek. Rządcówka wzniesiona została najpewniej w 2. poł. XVIII w. w schyłkowym okresie funkcjonowania zamku, który w pocz. XIX w. jako niewygodny i przestarzały, a także nadwyrężony pożarem nie stanowił atrakcyjnego miejsca stałego zamieszkania. Od pocz. XIX w. rezydencja w ówczesnej Węgierce stanowiła własność Ignacego Morskiego, a od 1818 r. była już własnością Magdaleny z Dzieduszyckich Morskiej. Państwo Morscy być może przed rozpadem małżeństwa zamieszkiwali przez jakiś czas w zamku jednak za swoją stałą siedzibę obrali Zarzecze, gdzie wznieśli okazały klasycystyczny pałac. Węgierka funkcjonowała już w tym czasie jako ośrodek gospodarczy, a parterowa rządcówka utrzymana w architektonicznej formie niewielkiego dworu stanowiła administracyjne centrum tego ośrodka, mieszkanie dla zarządcy, a być może i sporadycznie mieszkanie dla samych właścicieli. Po śmierci Magdaleny z Dzieduszyckich Morskiej w 1847 r. Węgierkę odziedziczył jej brat Józef Kalasanty Dzieduszycki, który umarł jeszcze w tym samym 1847 r., pozostawiając majątek synowi Włodzimierzowi Dzieduszyckiemu. W 1876 r. Węgierka stała się własnością córki Włodzimierza Klementyny i jej męża Franciszka Szembeka. Szembekowie w Węgierce pomieszkiwali tylko okazjonalnie nie wprowadzając prawdopodobnie istotnych zmian w wyglądzie rządcówki/dworku. Syn Szembeków – Włodzimierz, w 1929 r. przepisał Węgierkę na swego kuzyna Franciszka Mycielskiego i jego małżonkę Marię, którzy zamieszkali w niej na stałe. Za ich czasów na niewielkim murowanym dworku nadbudowano drewniane piętro, a także przeprowadzono gruntowny remont z przebudową wnętrza, wymianą stropów, stolarki okiennej i drzwiowej. Wydaje się jednak, że przeprowadzony wówczas remont nie został nigdy ostatecznie zakończony o czym świadczy brak szalunku na drewnianych ścianach piętra oraz nigdy nieotynkowane strzępia po skuciu profilowanego gzymsu okapowego nad parterem. Choć wskutek zrealizowanej przebudowy bryła budynku została istotnie zmieniona, to jednak do dzisiaj czytelne są w nim wszystkie historyczne fazy budowlane. W wyniku reformy rolnej majątek w Węgierce znacjonalizowano. Po upaństwowieniu w zabudowaniach gospodarczych na krótko ulokowano PGR po czym przeniesiono go do Roźwienicy, a rządcówka jak i inne zabudowania zespołu zostały w pełni zasiedlone przez dawną służbę folwarczną. W okresie powojennym nie prowadzono poważniejszych remontów budynku. We wnętrzach wprowadzono wtórne podziały, wymieniono też część stolarki okiennej jednak stan techniczny obiektu sukcesywnie ulegał pogorszeniu. W ostatnich latach w budynku przeprowadzona została kompleksowa wymiana zniszczonej więźby i pokrycia dachowego, dzięki czemu obiekt został trwale zabezpieczony. Obecnie budynek jest niezamieszkały i czeka na nową funkcję i użytkownika.

Opis obiektu

Budynek usytuowany jest w administracyjnych granicach Miasta Pruchnika, w jego wschodniej części, po zachodniej stronie ul. Zamkowej, w odległości około 130 m na północ od głównej drogi relacji Jarosław – Pruchnik oraz około 200 m na zachód od pozostałości zamku. Budynek wzniesiony jest na planie wydłużonego prostokąta. Bryła obiektu zwarta, silnie wydłużona i w większości dwukondygnacyjna (za wyjątkiem niewielkiej parterowej części od północy oraz parterowego ganku i przybudówki od zachodu) i podpiwniczona pod południową częścią, z masywnymi przyporami od wschodu. Część piętrowa nakryta dachem dwuspadowym z naczółkami, część parterowa (od północy) dachem dwuspadowym. Obiekt o dwutraktowym układzie pomieszczeń, w partii parteru sześcioosiowym i pięcioosiowym układzie piętra, o traktach częściowo rozdzielonych korytarzem. Budynek o konstrukcji mieszanej murowano-drewnianej. Piwnica ceglana, tynkowana, ściany parteru murowane z cegły z domieszką kamienia, obustronnie tynkowane, ze skromnym detalem architektonicznym w postaci parapetów i gzymsów, wykonanym z cegły i zaprawy. Piętro budynku drewniane konstrukcji wieńcowej, zwęgłowane na jaskółczy ogon bez ostatków. Ściany zewnętrzne piętra z widoczną konstrukcją, wnętrze tynkowane na matach trzcinowych. Piwnica sklepiona kolebkowo z lunetami, nad parterem i piętrem stropy drewniane płaskie, tynkowane na matach trzcinowych. Więźba dachowa drewniana (współczesna) o konstrukcji krokwiowo-stolcowej, pokrycie dachu z dachówki ceramicznej typu marsylskiego (współczesne). Kominy ceglane, w partii ponad dachem nietynkowane. Poszczególne części budynku, a zwłaszcza elewacje ujawniają fazy budowlane, w których je realizowano. Elewacje parteru tynkowane gładko, z cokołem wyodrębnionym odsadzką i wykonanym w cegle i zaprawie skromnym detalem architektonicznym w postaci profilowanych parapetów okien, gzymsu wieńczącego oraz kolumn wspierających ganek wejściowy nadają tej części skromny klasycyzujący charakter typowy dla podobnych obiektów wznoszonych w końcu XVIII i pocz. XIX w. Elewacje piętra (najpewniej nigdy niewykończone) z widoczną konstrukcją ścian wykonaną z drewnianych brusów określić należy jako bezstylowe, jednak zarówno tradycyjna forma i podziały otworów okiennych jak i charakterystyczny naczółkowy dach pietra pozwalają wiązać tę część z budownictwem drewnianym wywodzącym się z nurtu tradycyjnego jaki szczególnie chętnie stosowano w architekturze wiejskiej i małomiasteczkowej w latach 20. i 30. XX w. Historyczna stolarka okienna w budynku zachowana jest w dużym stopniu. W partii piętra w większości zachowane okna z czasu powstania tej części i być może starsze w obrębie parteru. W części parterowej są to okna krosnowe podwójne (zdwojone) oraz ościeżnicowe podwójne. Otwory okienne w formie stojących prostokątów wypełnia dwuskrzydłowa i trójskrzydłowa stolarka z nadświetlami i skrzydłami dzielonymi szczeblinami. W partii piętra okna ościeżnicowe podwójne, jedno i dwuskrzydłowe z nadświetlami, o podziałach analogicznych do okien parteru. W obrębie parteru i piętra budynku kilka okien zostało wymienionych na nowe bez zachowania pierwotnych kształtów wymiarów, i podziałów. Stolarka drzwiowa zachowana w znacznej mierze historyczna, ościeżnicowa, jedno- i dwuskrzydłowa, z prostymi skrzydłami o ramowo-płycinowej konstrukcji. We wnętrzu  budynku zachowały się skromne piece kaflowe pochodzące z okresu międzywojennego, oraz w jednym z pomieszczeń na parterze parkiet taflowy jednak elementy te są silnie zniszczone.

Dostępność obiektu. Zabytek dostępny z zewnątrz.

Autor noty: Oprac. Przemysław Gęsiorski, OT NID w Rzeszowie, 10.11.2023 r.